Járnkrumlur einvaldsins

Okkur er mörgum í fersku minni þegar Sovétríkin voru að liðast í sundur og Austantjaldsríkin fengu frelsi hvert á fætur öðru. Mörg þeirra höfðu lotið stjórn einræðisherra um áratugaskeið og ferill þeirra kóna var ófagur í besta falli. Fólkið var frelsinu fegið og Vesturlönd samglöddust því. Þótt illa hafi farið sums staðar um skeið eins og í gömlu Júgóslavíu var engu að síður bjartara yfir og maður fann léttinn sem þjóðirnar upplifðu alla leið hingað upp eftir. Við fordæmdum ekki einu sinni Rúmena þegar þeir tóku Ceausescu-hjónin af lífi á jóladag 1989. Við skildum þá því við vissum hvað þeir höfðu þurft að þola undir þeirra stjórn.

Fátt hefur komist að hjá okkur Íslendingum undanfarna mánuði annað en efnahagshrunið, hneykslis- og spillingarmál, ótrúlegustu uppákomur, flórmokstur, áhyggjur, kvíði og óvissa um framtíðina. Við fengum litlar sem engar upplýsingar um stöðu og ástand því ríkisstjórnin hélt öllu slíku út af fyrir sig. Sagði ekkert og gerði ekkert. Smátt og smátt lærðum við að mótmæla og mættum þúsundum saman viku eftir viku á mótmælafundi því okkur líkaði ekki hvernig tekið var á málunum. Við mótmæltum meðal annars því að ríkisstjórn, stjórnir Seðlabankans og Fjármáleftirlitsins og fleiri embættismenn sætu áfram í stólum sínum þrátt fyrir augljósa ábyrgð á því sem aflaga fór.

Búsáhaldabyltingin sem hófst með setningu Alþingis 20. janúar skipti sköpum. Loksins komust skilaboðin til hluta þeirra sem þau voru ætluð. Við fengum nýja ríkisstjórn sem ætlaði að bretta upp ermar og bylgjur feginleika fóru um allt samfélagið. Þótt þessi nýja ríkisstjórn væri svosem ekki draumastjórnin gátum við loksins, eftir fjögurra mánaða baráttu, andað örlítið léttar. Við eygðum vonarglætu þó að við vissum að staðan væri slæm. Jafnvel margfalt verri en við gerðum okkur grein fyrir. En loks voru einhverjir að gera eitthvað. Og stefndu meira að segja að því að gera ýmislegt sem þjóðin hafði verið að fara fram á - sem er algjört nýmæli á Íslandi. Einhver virtist hafa verið að hlusta á okkur...

Það mátti samt ekki sitja með hendur í skauti því óralangt var í land. Svo margt sem þurfti að taka á og ein af aðalkröfum mótmælenda - og samkvæmt skoðanakönnun 90% allra Íslendinga - var eitt aðalspillingarvígið eftir: Seðlabankinn.

Svo lengi sem ég man, og það er langt aftur, hefur Seðlabankinn verið notaður sem geymslustaður fyrir  stjórnmálamenn sem flokkarnir þurftu að losna við. Þar hafa þeir átt náðuga daga á fínum launum, greiddum úr vösum skattborgara, og hætt svo þegar þeir komust á aldur. Ég minnist þess ekki að neinn þeirra hafi gert stóra skandala - nema sá sem nú situr og neitar að haggast.

Hann setti Seðlabanka Íslands á hausinn, hvorki meira né minna. Líklega fyrstur Seðlabankastjóra veraldar - að minnsta kosti á Vesturlöndum. Samt segist hann ekkert hafa gert af sér. Lesið pistil Marinós hér. Marinó talar reyndar um alla bankastjórana þrjá og stjórnina líka og hefur rétt fyrir sér í því. Ég vil hins vegar spyrja hvort einhver sem hefur fylgst með ferli Davíðs Oddssonar viti til þess að hann hafi leyft öðrum að ráða því sem hann vildi ráða sjálfur.

Hann gerði ótalmargt annað af sér þótt hann sjái það ekki sjálfur. Ég hef verið að sjá þennan lista á fjölmörgum bloggsíðum í kvöld. Sagt er að Helgi Hjörvar hafi sett hann saman:

1. Seðlabankinn er gjaldþrota. Stjórnendur hans töpuðu 150 milljörðum í óvarlegri lánastarfsemi til svokallaðra „óreiðumanna" í því sem kallað var ástarbréfaviðskipti. Þetta jafngildir hálfri milljón króna á hvert mannsbarn í landinu.
2. Seðlabankinn nýtti ekki góðu dagana til að byggja upp gjaldeyrisvaraforða í samræmi við vöxt fjármálakerfisins, þrátt fyrir ábendingar um nauðsyn þess, m.a. frá Þorvaldi Gylfasyni. Viðbúnaður bankans við fjármálakreppu var því í skötulíki.
3. Jafnvel í vor synjaði bankinn láni frá J.P. Morgan sem bauðst á góðum kjörum og nam hærri fjárhæð en aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins nú. Lýsir það ótrúlegu vanmati á viðbúnaðarþörf.
4. Bankinn áttar sig ekki á hlutverki sínu í fjármálastöðugleika og beitti ekki stjórntækjum sínum til að hemja vöxt bankanna, heldur lækkaði þvert á móti bindiskyldu sem var mjög misráðið.
5. Seðlabankinn hefur nær aldrei náð verðbólgumarkmiði sínu frá því honum var sett það í upphafi aldarinnar.
6. Bankinn vanmat augljóslega áhrif of sterks gengis á neyslu og fjárfestingagleði og þar með þenslu.
7. Að geyma gjaldeyrisforða þjóðarinnar á Englandi eftir að Icesave-vandinn var ljós og hætta á frystingu hans, er líkt því að vera í sjóorrustu hjá skipstjóra sem gleymdi púðrinu í landi. Yfirsjónin ætti að varða við þjóðaröryggi.
8. Óviðunandi er að stjórnendur Seðlabankans hafi frétt það í London í febrúar sl. að íslensku bankarnir væru í alvarlegum vanda. Ætlast verður til þess vegna stöðu og hlutverks bankans að hann hefði átt að uppgötva það sjálfur og fyrr.
9. Óskiljanlegar eru ívilnanir hinn 15. apríl í tengslum við bindiskyldu vegna útibúa erlendis eftir þær upplýsingar sem Seðlabankinn hafði fengið í London.
10. Hafi Seðlabankinn fengið svo greinargóðar upplýsingar um stöðu bankanna í London er skýrsla bankans um fjármálalegan stöðugleika frá maí sl. beinlínis villandi upplýsingagjöf.
11. Ófaglegt er að engin viðbragðsáætlun hafi verið til í bankanum vegna fjármálakreppu.
12. Lækkun og hækkun vaxta á víxl jók ekki trúverðugleika.
13. Óheppilegt var og trúlega viðvaningsháttur að Seðlabankinn keppti við viðskiptabankana um fjármagn, m.a. með skuldabréfaútgáfu og í lánalínum.
14. Viðvaningsháttur var að bankinn þagði þegar fréttir bárust af því að hann væri ekki með í samningum norrænu seðlabankana við þann bandaríska. Að bankinn skyldi ekki ná samningum við þann bandaríska var nógu slæmt en þögnin jók á ótta og óvissu og gróf enn frekar undan trúverðugleika á ögurstundu.
15. Ákvörðun um ríkisvæðingu Glitnis var stórslys. Svo röng var hún að stjórnvöld vonuðust fljótlega eftir þroti bankans svo ekki þyrfti að efna samninga! Hve illa er þá komið fyrir trúverðugleika Seðlabankans?
16. Fum og fát í gengismálum dró enn frekar úr trúverðugleika og fagmennsku í Seðlabanka Íslands. Ákvörðun um að festa gengið við 175 stig verður lengi kennd sem hrapaleg mistök, enda lifði „staðfesta" bankans í gengismálum aðeins í tvo daga, því oftrúin á krónuna var svo víðs fjarri veruleikanum á gjaldeyrismarkaði. Hún hefur síðan fallið um tugi prósenta.
17. Kastljósviðtal við formann bankastjórnar hjálpaði ekki til við að verja stærsta fyrirtæki landsins, Kaupþing, falli.
18. Þyngra er en tárum taki ótímabær yfirlýsing Seðlabankans um svokallað Rússalán. Bæði spillti það mjög þeim lánasamningum sem Geir Haarde hafði átt frumkvæði að og einnig orðspori okkar á alþjóðavettvangi.
19. Fyrrnefnt Kastljósviðtal, sem m.a. var birt í Wall Street Journal, dró nokkuð úr trúverðugleika íslensks fjármálakerfis á viðkvæmu augnabliki. Einkum þau ummæli sem voru þýdd svo:...Iceland is „not going to pay the banks' foreign debts".
20. Óheppilegt var að seðlabankastjóri skyldi hóta stjórnarformanni stærsta fyrirtækis landsins knésetningu.
21. Óheppilegt er að seðlabankastjóri dylgi um viðskipti einstaklinga við bankakerfið og ástæður beitingar hryðjuverkalaga.
22. Óheppilegt er að seðlabankastjóri aflétti einhliða trúnaði af fundum sínum með forystumönnum ríkisstjórnarinnar og samningum við IMF.
23. Óheppilegt er að seðlabankastjóri veiti seðlabankastjórum annarra ríkja tilsögn í mannasiðum.

Ég fæ ekki betur séð en að þetta sé allt sannleikanum samkvæmt. Og þá er ekki einu sinni allt upp talið því þjóðkunn er sú járnkrumla einvaldsins sem Davíð hefur haldið bæði flokki sínum og þjóðinni í í 20 ár. Hann refsaði þeim harðlega sem mæltu gegn honum og voguðu sér að vera á annarri skoðun. Fjölmargar sögur hafa flogið um langrækni, hefnigirni og ægivald Davíðs. Manns, sem virtist nærast á því að niðurlægja aðra og tala niður til þeirra. Hann hefur að minnsta kosti alltaf talað niður til mín. Alltaf. Þessi pistill tæpir á ýmsu sem er manni í fersku minni.

Bréfið frá Davíð til forsætisráðherra í gær var eins og blaut tuska framan í þjáða og kvíðna þjóð sem hafði eygt örlitla von. Hann skýtur föstum skotum sem öll hitta hann sjálfan fyrir - því ferill hans er skrautlegri en flestra. Davíð veit ofurvel að 90% þjóðarinnar vill hann burt úr Seðlabankanum og annað eins hlutfall vill hann ekki aftur í pólitíkina. Þjóðin er búin að fá nóg af járnkrumlu Davíðs og vill frelsi. Frelsi til að tjá sig að vild án þess að eiga hefnd hans yfir höfði sér. Líka Sjálfstæðismenn. Aðeins fjórðungur kjósenda flokksins vill sjá hann aftur. Meirihluti þjóðarinnar þráir líf án Davíðs en honum er nógu andskoti illa við þjóð sína til  að neita að láta það eftir henni. Það getur ekki verið neitt annað en mannvonska.

Flokknum hans Davíðs er ekkert sérlega hlýtt til þjóðarinnar heldur. Það sést á blaðrinu og bullinu sem veltur upp úr þingmönnum hans og ýmsum öðrum jafnt innan þings sem utan. Þingmenn Flokksins virðast ætla að leggja stein í götu allra góðra verka sem ný ríkisstjórn er að reyna að framkvæma í þágu þjóðarinnar og samkvæmt vilja hennar. Það verður þeim ekki fyrirgefið og heldur ekki öðrum sem það gera.

Ég veit ekki hver getur komið vitinu fyrir Davíð Oddsson. Kannski enginn. Kannski þorir enginn einu sinni að reyna það. En maðurinn verður að víkja úr Seðlabankanum. Það eru flestir sammála um - bæði innanlands sem utan, fólk úr öllu litrófi stjórnmálanna og öllum flokkum. Fyrr getum við ekki einu sinni byrjað að byggja upp og endurreisa trúverðugleika sem Davíð, ásamt mörgum öðrum, tókst að rústa jafn fullkomlega og raun ber vitni.

Ég lýsi því hér með yfir að ef ríkisstjórnin setur lög sem koma Davíð Oddssyni út úr Seðlabankanum og hindra að ónýtir stjórnmálamenn setjist þar inn í framtíðinni gerir hún það svo sannarlega í mínu nafni og með mínum vilja.

Búsáhaldabyltingin heldur áfram - við Seðlabankann í þetta sinn. Friðsamleg vona ég - en hávær.