Þrjár þingræður Vilmundar Gylfasonar

Vilmundur Gylfason var stórmerkilegur maður, framsýnn hugsjónamaður og langt á undan sinni samtíð í flestu. Undanfarnar vikur og mánuði hefur mér oft orðið hugsað til hans - gagnrýni hans á spillingu á Alþingi og í stjórnkerfinu, hugmynda hans um meira  lýðræði í verki, breytt kosningafyrirkomulag og fleira sem streymdi frá þessum eldhuga og hugsjónamanni.

Þeir sem vilja kynna sér Vilmund nánar eða rifja upp er bent á nýlega umfjöllun DV, vefsíðu Alþingis og ítarlega umfjöllun Wikipediu.

Ég hef minnst á Vilmund nokkrum sinnum í bæði skrifum mínum hér og athugasemdum hjá öðrum bloggurum, einkum þar sem verið er að fjalla um breytt landslag í stjórnmálum og kosningum. Í morgun birtist grein í Morgunblaðinu eftir Jón Baldvin Hannibalsson, þar sem hann nefnir eitt af baráttumálum Vilmundar, beint kjör forsætisráðherra. Í tilefni af því gróf ég upp þrjár þingræður Vilmundar, tvær frá nóvember 1982 og eina frá mars 1983. Varúð - þetta er löng lesning en áhugaverð er hún.

Í fyrstu ræðunni frá 18. nóvember 1982 tilkynnir Vilmundur að hann hafi sagt sig úr Alþýðuflokknum og boðar stofnun Bandalags jafnaðarmanna. Ég held að önnur ræðan, frá 23. nóvember 1982, sé ein sú frægasta sem flutt hefur verið á Alþingi Íslendinga. Þarna var verið að ræða vantraust á ríkisstjórnina eins og gert var á Alþingi í gær. Því miður á ég hvorki útvarps- né sjónvarpsupptöku af ræðunni en margir muna eflaust eftir flutningi hennar, svo áhrifamikill var hann. Þriðja ræðan er frá eldhúsdagsumræðum 14. mars 1983, í aðdraganda kosninga sem haldnar voru 23. apríl.

Það er stórmerkilegt að lesa þessar ræður, bera saman við ástandið eins og það er í dag og íhuga skoðanir Vilmundar og hugmyndir hans.

_______________________________________________________

18.11.1982
Sameinað þing: 19. fundur, 105. löggjafarþing.
Umræður utan dagskrár

Vilmundur Gylfason:

Herra forseti. Það munu vera þinglegir siðir að láta forseta Sameinaðs þings og háttvirta alþingismenn um það vita, að ég, 4. þingmaður Reykvíkinga, hef með bréfi, dags. 18. nóvember 1982, til háttvirts 2. þingmanns Reyknesinga, Kjartans Jóhannssonar, sagt skilið við minn gamla stjórnmálaflokk, Alþýðuflokkinn, og telst því ekki lengur til þingflokks þess flokks. Að því er séð verður hefur þessi tilfærsla engin áhrif á stöðu ríkisstjórnarinnar. Ég hef verið og verð í stjórnarandstöðu og hygg að svo sé einnig farið með minn gamla flokk. Það er, herra forseti, ævinlega sárt að skilja við samtök sem maður hefur tekið þátt í af lífi og áhuga, ekki vegna flokks heldur vegna fólks. En vindar lífsins munu áfram velta um þrátt fyrir þessa daga og þrátt fyrir allt.

Jafnframt, herra forseti, hefur í dag verið lögð fram þingsályktunartillaga um aðskilnað framkvæmdavalds og löggjafarvalds og beina kosningu forsætisráðherra. Þetta þingskjal  verður eitt af stefnumálum samtaka sem eru í undirbúningi og munu nefnast Bandalag jafnaðarmanna. Ég vil þó skýrt taka fram, að hér er ekki um að ræða klofning af einu eða neinu tagi, eins og háttvirtur 2. þingmaður Reyknesinga gat réttilega um í sjónvarpi í fyrrakvöld, þó ekki væri nema þegar af þeirri ástæðu að við munum eiga samherja úr gamla flokkskerfinu þveru og endilöngu. Við myndum bandalag gegn flokkunum. Þetta er tilraun sem kannski heppnast, kannski misheppnast. Það verður að koma í ljós. Innan tíðar verður lögð fram málaskrá og nafnalisti miðstjórnar og enn síðar verða framboð kynnt.

Herra forseti. Í þingskjali með þingsályktunartillögu þeirri, sem lögð hefur verið fram í dag, eru ritgerðir eftir tvo fræðimenn, hvorn í sinni grein, þá dr. Gylfa Þ. Gíslason og Ólaf Jóhannesson núverandi hæstvirtan utanríkisráðherra. Það þarf auðvitað ekki að taka fram, að birting þessara ritgerða, sem birtust í einhverju ágætasta og umbótasinnaðasta tímariti sinnar tíðar, tímaritinu Helgafelli, árið 1945, hefur engar frekari pólitískar meiningar, heldur er hér leitast við að afla málstað fylgis með fræðilegum rökum. Vitaskuld skiptir máli, að inntak þessara ritgerða fer mjög saman við hugmyndir í ályktunargreinunum. Meira máli skiptir þó, að báðir hinir ungu háskólakennarar lögðu á það áherslu hvor með sínum hætti, en með áherslu á þjóðkjör, að lýðræði stafaði hætta af óeðlilegu flokkavaldi. Einmitt þetta verður snar þáttur í heimspeki Bandalags jafnaðarmanna, bandalagsins gegn flokkunum. Flokkavaldið, hið þrönga vald, hið fáa fólk, hefur gert þessari þjóð og þessu landi of mikið illt.

__________________________________________

23.11.1982
Sameinað þing: 20. fundur, 105. löggjafarþing. 88. mál, vantraust á ríkisstjórnina.

Vilmundur Gylfason:

Herra forseti. Væntanlegt Bandalag jafnaðarmanna verður andvígt núverandi ríkisstjórn. Ég stend því að vantrausti því sem mælt hefur verið fyrir hér í kvöld.

Verðþensla í landinu nemur næstum 70%, erlendar skuldir landsmanna nema nær 4 þúsund. Bandaríkjadölum á hvert mannsbarn, stjórnkerfið er forspillt. Margir háttvirtir alþingismenn hafa af því starfa að afla sér fylgismanna með setu t.d. í bankaráðum og Framkvæmdastofnun ríkisins. Á meðan blæðir landinu og hafið er ofnytjað.

Núverandi ríkisstjórn stendur fyrir frið. Hún stendur fyrir þær sögulegu sættir sem Morgunblaðið boðaði á sinni tíð. Þar eru Alþýðubandalag, Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur, þó að nokkrir þeirra séu að forminu til fyrir utan vegna persónulegrar styggðar. Og innan míns gamla flokks eru þau mörg, sem vilja fá að vera með, þrátt fyrir vantraustið í dag. Ég vísa í viðtal við háttvirtan þingmann Magnús H. Magnússon í Morgunblaðinu fyrir hálfum mánuði.

En friðurinn í núverandi hæstvirtri ríkisstjórn er friður gegn fólkinu í landinu, friður utan um ekki neitt. Þetta er friður hins þrönga og lokaða flokkavalds, friður til varnar völdum og hagsmunum. Þess vegna væri best að vantraustið væri samþykki og ríkisstjórnin færi þegar frá. Hvað svo?

Alþingi er skylt að gera tvennt áður en næstu alþingiskosningar fara fram. Koma því skikki á efnahagsmál sem hægt er, þó það sé auðvitað þolinmæðisverk sem tekur tíma, og ganga frá frumvarpi til nýrrar stjórnarskrár. Þetta væri pólitískt óhæfuverk að efna til kosninga í skyndingu áður en slíku verki er lokið. Þess vegna á að kjósa í vor, þó svo hið þrönga valdakerfi sé nú ótt og uppvægt að efna í skyndingu til kosninga þegar það finnur hina þungu undirstrauma samfélagsins, hina hljóðlátu og ábyrgu uppreisn gegn því sjálfu.

Þegar núverandi hæstvirt ríkisstjórn, sem auðvitað hefur ekki aðeins glatað trausti samfélagsins heldur einnig sjálfstrausti og sjálfsvirðingu, hefur sagt af sér er það samt að fara úr ösku í eld, ef einhver ímyndar sér að háttvirtir þingmenn Geir Hallgrímsson og Kjartan Jóhannsson ráði við þau verkefni sem hæstvirtir ráðherrar Gunnar Thoroddsen og Svavar Gestsson hafa ekki ráðið við. Slæmt er það, en verra getur það verið. Slíkt er auðvitað engin lausn, í besta lagi brosleg hugmynd.

Nei, lausnin verður að vera öðruvísi hugsuð. Við reynum fyrst meirihlutastjórn á Alþingi. En væntanlega mun það ekki reynast fær leið. Við reynum þá minnihluta stjórn. Það er einnig ólíklegt að það gangi, en þó ekki útilokað. Ef það bregst verðum við að mynda ríkisstjórn utanþingsmanna. Vitaskuld eru þeir háttvirtir alþingismenn til, þverpólitískt talað, sem mundu sýna utanþingsstjórn fulla ábyrgð meðan verið væri að koma skikki á efnahagsmál, eftir því sem hægt er, og ganga frá drögum að nýrri stjórnarskrá.

Ég treysti til slíkra verka t.d. háttvirtum þingmanni Geir Gunnarssyni, Sighvati Björgvinssyni, Halldóri Ásgrímssyni og Eyjólfi Konráð Jónssyni. Á meðan þessu færi fram eru háttvirtir þingmenn Matthías Bjarnason, Helgi Seljan, Stefán Valgeirsson og Jón Hannibalsson að dunda við atkvæðaöflun í Framkvæmdastofnun ríkisins, bankaráðum ríkisbankanna og rándýrum fjölskylduhátíðum í Broadway.

Menn spyrja: Hver ætti að veita slíkri utanþingsstjórn forstöðu? Ég treysti t.d. Jóhannesi Nordal seðlabankastjóra til þess, manni sem hefur verið níddur sem ímynd kerfismennskunnar, en hefur nýverið gert heilli ríkisstjórn og ónýtu valdakerfi skömm til með því að freista þess að halda uppi landslögum og réttum leikreglum í verðtryggingarmálum, meðan fyrirgreiðslukerfið hefur skolfið og titrað, nítt og nagað og reynst ófært um einföldustu stjórnarathafnir.

Þeir háttvirtu alþingismenn eru til, meira að segja margir, sem mundu koma fram af fullri ábyrgð við slíkar aðstæður, þó svo flokkakerfið, hin þrönga lokaða lágkúra mundi auðvitað segja nei.

Þetta um ríkisstjórn og vantraustið. Samandregið er svarið einfalt. Ríkisstjórnin er ónýt og á að fara frá. Og bráðabirgðalögin, eignatilfærslan vegna hinnar heimatilbúnu kreppu hins ónýta stjórnkerfis, eiga auðvitað að falla. Ef menn og samtök þeirra hafa samið af sér, þá skulu stjórnvöld gefa samninga lausa. Það er einföld leið, ábyrgðin til fólksins.

Menn hljóta að sjá og skilja undirstrikun þeirrar staðreyndar að valdakerfið í landinu, hin þröngu og lokuðu flokksvöld, hin fölsku völd hafa brugðist, því að stjórnmálasamtök sem enn eru ekki formlega til þó undirbúningur sé vel á veg kominn, Bandalag jafnaðarmanna, hafa ein stjórnmálasamtaka sett fram skýrar tillögur um kjördæma- og stjórnarskrármál.

Síðan 1978 hefur setið stjórnarskrárnefnd undir forustu hæstvirts forsætisráðherra. Það að hann skuli enn sitja þar, þrátt fyrir sitt virðulega embætti nú, lýsir miklum metnaði en lítilli dómgreind.

Nýlega hafa háttvirtir alþingismenn séð vinnugögn stjórnarskrárnefndar. Vinnan er lítils, jafnvel einskis virði. Það er umskrift á nokkrum gömlum greinum stjórnarskrárinnar. Ekkert er komið um nútímaleg ákvæði eins og eignarréttarhugmyndir eða mannréttindi minnihlutahópa, ekkert um frelsi til tjáningar eða hagsmunasamtök. Og að því er kjördæmamálið sjálft varðar er nefndin í sömu sporum og hún var þegar hún byrjaði.

Með örfáum virðulegum undantekningum sitja þarna varðhundar valdsins, varðhundar hins þrönga flokksræðis og hugsa um sjálfa sig og völd sín, völdin gegn fólkinu í landinu. Væntanlegt Bandalag jafnaðarmanna hefur hins vegar flutt hér á Alþingi tillögur, sem ég veit að varla eiga enn mikinn hljómgrunn í þessu skelfilega húsi en ég er samt jafn sannfærður um að muni eiga fylgi að fagna út um hið víða og breiða land, ef tekst að brjótast fram hjá varðhundum valdsins og til fólksins sjálfs.

Við leggjum til að forsætisráðherra sé kosinn beinni kosningu í tvöfaldri umferð ef ekki næst hreinn meiri hluti í þeirri fyrri. M.ö.o., að landið verði eitt kjördæmi að því er tekur til framkvæmdavaldsins.

Við leggjum til að að því er tekur til löggjafarvaldsins verði kjördæmaskipun óbreytt.

Við leggjum til að algerlega verði skilið milli löggjafarvalds og framkvæmdavalds, m.ö.o. að störf háttvirtra alþingismanna verði að setja landinu almennar leikreglur og síðan að hafa eftirlit með því að þessum almennu leikreglum sé fylgt.

Við leggjum til að mörkun utanríkisstefnu, sem vitanlega er afar viðkvæm fyrir eyland í Atlantshafinu miðju, verði af hendi Alþingis, enda verði annað hættulegt.

Og við leggjum til að þingrofsréttur verði afnuminn, m.ö.o. að kosið sé reglulega á fjögurra ára fresti. Þetta mun í senn leiða til styrkrar stjórnar og mikillar valddreifingar. Umfram allt eru þetta tillögur, þar sem hægt er að ná fullum og réttmætum sáttum milli þéttbýlis og dreifbýlis, í stað þess byggðastríðs sem gamla flokkakerfið ástundar um þessar mundir.

Vitaskuld eru að hluta til tvær þjóðir í landinu, sú sem byggir þétt og hin sem byggir dreift. Ekki má gera of mikið úr slíkri skiptingu, en það má heldur ekki líta fram hjá henni. Í þéttbýli er meiri þjónusta, erfiðara að komast úr og í vinnu, en samt um sumt meiri möguleikar. Í dreifbýli vítt hugsað er þessu öfugt farið. Við verðum að taka tillit til þessara staðreynda og umfram allt ná fullum sáttum. Forsvarsmenn gamla flokkakerfisins vilja ekki sættir. Þeir vilja ómerkilegt stríð. Þeir vilja stríð milli landshluta, aðstöðu til sinna eigin atkvæðaveiða.

Sú leið sem væntanlegt Bandalag jafnaðarmanna leggur til er fær. En hún felur miklu meira í sér. Hún felur það í sér að flokksvöldin, völd nokkurra hundraða karla og kvenna í svokölluðum stjórnmálaflokkum --- þar sem menn eru auðvitað fyrst og fremst að vernda aðstöðu í verkalýðshreyfingu eða verslunarráði --- á fjölmiðlum eða jafnvel í heimi lista og bókmennta verði brotin upp. Lýðræði verði gert virki og beint. Ekki aðeins á þessu sviði heldur mun fylgja í kjölfarið virki og raunverulegt lýðræði, ekki þröngt og lágkúrulegt flokksræði í hinum smærri einingum samfélagsins. Þetta eru m.ö.o. tillögur fyrir fólk, en ekki tillögur gegn fólki.

Háttvirtir alþingismenn eiga ekki að sitja í Kröflunefndum neins konar, ekki bankaráðum, ekki Framkvæmdastofnun ríkisins. Þeir eiga ekki að sitja í útvarpsráði og ákveða hvaða varðhundur valdsins fær að tala um daginn og veginn eða stjórna valdhlýðnum umræðuþáttum í sjónvarpi. Þetta lokaða valdakerfi verður brotið upp. Nú á rismikið fólk, allt fólk að fá sitt tækifæri. Nú skal bælingin í hinu niðurnjörvaða flokkavaldi vera á burt.

Ég vil eindregið hvetja þá sem á mál mitt kunna að hlýða að kynna sér fyrsta þingskjal væntanlegs Bandalags jafnaðarmanna, þingskjal um hreinan aðskilnað löggjafarvalds og framkvæmdavalds og beina kosningu forsætisráðherra, og þá sérstaklega klassískar ritgerðir þeirra Gylfa Þ. Gíslasonar og Ólafs Jóhannessonar. Þar er lýst með ljósum hætti hinum raunverulegu vandamálum íslenskrar stjórnmálasögu, hættum sem stafa af hagsmuna- og flokkavaldi.

Annað þingmál væntanlegs Bandalags jafnaðarmanna er um það bil að sjá dagsins ljós. Við viljum gefa fiskverð frjálst. Burt með oddamanninn, burt með ríkisvaldið. Samningar manna og samtaka þeirra eiga að vera frjálsir. Menn og samtök þeirra eiga að bera fulla ábyrgð á því sem þeir eru að gera og semja um. Ef húsin semja um hærra verð en þau geta greitt, þá eiga þau að fara á hausinn. En ríkið á ekki að greiða þeim bakreikninga með lækkuðu gengi, hækkuðu vöruverði fólksins í landinu. Við viljum frelsi, frelsi fyrir litlar einingar. Við viljum ábyrgð, ábyrgð fyrir einstaklinga og samtök þeirra. Við viljum að samningsgerð sé frjáls og við viljum að maðurinn sé frjáls.

Varðhundar valdsins eru víðar, varðhundar hins þrönga og lokaða flokkakerfis. Menn spyrja af hverju við í væntanlegu Bandalagi jafnaðarmanna tökum þá áhættu sem við gerum, því að ekki eigum við mikla peninga og ekki eigum við aðgang að stofnunum valdsins.

Ég vil segja pólitíska dæmisögu. Eitthvert veigamesta frumvarp sem við höfum staðið fyrir hér á Alþingi er frumvarp til laga um heimild til handa starfsfólki á stærri vinnustöðum að semja sjálft um kaup sitt og kjör eða hvað annað, þar með talin félagsmál og aðild að stjórn eða eignaraðild að fyrirtækjum. Þessi hugsjón hefur víða verið kynnt á vinnustöðum og er óhætt að segja að fólk hafi sýnt henni áhuga. Það veit að hér er verið að fjalla um aukin réttindi og aukin völd, að vísu dreifð, en þess sjálfs.

Við höfum þurft að sæta því, að í gamla flokknum er eitthvert apparat sem þeir kalla verkalýðsmálaráð. Þar sitja nokkrir tugir karla og kvenna sem meira og minna hafa atvinnu af störfum í þágu verkalýðshreyfingar. Aftur og aftur hefur þetta fólk kolfellt að gamli flokkurinn sem slíkur hafi nokkur afskipti af þessu máli, nú síðast fyrir nokkrum vikum. Við vitum hins vegar að þetta kerfi er rammfalski. Þetta fólk er ekki fulltrúar fyrir neinn nema sjálft sig og hagsmuni sína. Nú verður auðvitað að álykta afar varlega og ekki vil ég gera þessu fólki eða yfir höfuð nokkrum manni upp illar hvatir. En hagsmunavarsla af þessu tagi er stórhættuleg. Og umfram allt stendur hún framförum og frelsi fyrir þrifum.

Þessi litla dæmisaga segir mikla pólitíska sögu. Hún er lýsing á hagsmunavörslu gamla flokkakerfisins eins og það leggur sig. Helsti talsmaður gegn þessu frumvarpi á Alþingi hefur verið háttvirtur þingmaður Guðmundur J. Guðmundsson. Í vaxtamálum gengur hann ekki erinda síns fólks, svo mikið er víst. Og ég vil bæta við, að þrátt fyrir þetta og þrátt fyrir allt eru auðvitað góðar taugar í mínum gamla flokki. En þessi þrönga hagsmunavarsla er ekki aðeins ósæmileg, hún er beinlínis andlýðræðisleg. Hin þröngu flokksvöld teygja arma sína víða. Yfirstéttin hér á hinu háa Alþingi, dyggilega studd varðhundum valdsins, ekki síst á ríkisfjölmiðlum og flokksblöðum, hefur sína siði og sinar leikreglur. Og ég vil bæta því við að verið er að lýsa reglu þó svo að frá henni séu veigamiklar undantekningar.

Þið hafið heyrt þá hér í kvöld metast um það hver hafi skrökvað mest að þjóðinni á árum áður og hver minnst. Allir hafa þeir nokkuð til síns máls, satt er það. Svo koma þeir fjallhlaðnir skýrslum úr Þjóðhagsstofnun og lesa verðbólgutölurnar sínar. Þeir eru ekki ósammála um neitt sem máli skiptir. Í raun og veru eru þeir allir eins. Munurinn er aðeins sá, að sumir eru ráðherrar en aðrir vilja vera ráðherrar.

Ég vil segja sögu um hegðan valdakerfisins, aðferðirnar sem það hefur til þess að halda uppreisnarmönnum niðri, gagnrýni úti. Eftir myndun núverandi ríkisstjórn kom fljótlega 1. mars 1980. Þá átti að leiðrétta vexti samkvæmt lögum um efnahagsmál, Ólafslögum svokölluðum. Ég bað um orðið utan dagskrár til að spyrja hæstvirtan bankamálaráðherra, Tómas Árnason, hverju það sætti að það hefði ekki verið gert. Lögbrjóturinn kom í þennan ræðustól og hafði nánast það mikilvægast að segja, að umræður utan dagskrár væru hvimleiðar og spilltu fyrir eðlilegum þingstörfum, --- eðlilegum þingstörfum, sagði lögbrjóturinn. Og uppistaðan í frétt Ríkisútvarpsins þá um kvöldið var svofelld:

„Alexander Stefánsson", sá sem var hér áðan, „sem gegndi starfi forseta Neðri deildar í fjarvist Sverris Hermannssonar, sagði úr forsetastóli að þessi umræða sýndi nauðsyn þess að endurskoða reglur Alþingis við umræður utan dagskrár."

Þetta var þjóðinni sagt um umræður um lögbrot á hinu háa Alþingi. Svona dæmi má taka endalaust.

Annað dæmi er meðferð valdsins á háttvirtum þingmanni, Guðrúnu Helgadóttur, þegar hún reyndi að halda á lofti mannréttindum erlends pilts sem hingað kom til lands sem gestur. Valdið, fjölmiðlarnir hafði engan áhuga á prinsippinu, rétti mannsins til að hlýða samvisku sinni. Þeir hundeltu hins vegar háttvirtan þingmann með sitt eina áhugamál: Hvaða áhrif hefur þetta upphlaup, þessi uppákoma á stöðu valdsins í landinu?

Þriðja dæmið um meðferð hins samtryggða valds á okkur, sem sjáum í gegnum þetta næfurþunna og brothætta kerfi, sem samanstendur af nokkrum hundruðum karla og kvenna: Sýslumaður einn lætur án heimildar og umboðs Ríkisútvarpið hafa eftir sér róg um nýlátna erlenda stúlku og særða systur hennar eftir harmleik erfiðari en tárum taki.

Spurt er á Alþingi hvort ráðuneytið hafi séð ástæðu til að gera athugasemd við þessa framkomu, en áður hafði Blaðamannafélag Íslands, ein valddruslan til, ályktað til varnar sýslumanni. Valdakerfið bannar þessa fyrirspurn og ætlar ennfremur að brjóta landslög á spyrjanda með því að láta bannið ekki koma til atkvæðagreiðslu samdægurs eins og landslög þó mæla skýrt fyrir um.

Þetta er aðferð sem ríkisfjölmiðlar og flokksblöð taka fullan þátt í til þess að láta gagnrýni líta út sem gífuryrði og upphlaup. Valdakerfinu tókst þó ekki atlagan að þessu sinni því að flokksbræður stóðu með, þó með hangandi haus væri, umfram allt Alþýðubandalagið þó með. Það mun hafa verið verk hæstvirts fjármálaráðherra Ragnars Arnalds. Má upplýst fólk í landinu standa í þakkarskuld við hann fyrir það, að þessi aflaga valdakerfisins að einstaklingi geigaði. Tveir fyrrum flokksbræður stóðu hins vegar upp og þurftu endilega, um leið og þeir afsakandi tilkynntu að þeir væru meðmæltir, að flytja ástarjátningar til valdsins, segja að þeir væru nú samt á móti efni fyrirspurn, með rógi valdsins. Og eitt stórmennið sat þess utan hjá. Á þeim degi, þeirra sem ég þekki, var Alþýðuflokkurinn gamli lágkúrulegastur.

En hið þrönga flokksvald smýgur víðar. Meira að segja á bókmenntasviðinu vilja þeir taka af okkur ráðin, segja okkur hver er skáld og hver ekki. Og nú sný ég blaðinu við.

Á Morgunblaðinu, sem auðvitað er því miður óupplýst og þröngt flokksblað í vondum skilningi orðsins, hefur þó svona verið ort í síðustu bók höfundar:

Í svipnum hans sé ég æsku okkar
og eitthvað svo viðkvæman sumarstreng,
við skiljum vart þessi óblíðu örlög,
sem ætla sér, vinur, þinn góða dreng.

Við uxum úr grasi með glitrandi vonir
en gleymdum oftast að hyggja að því
að það er ekki sjálfsagt að sólin rísi
úr sæ hvern einasta dag eins og ný.

Og veröldin kom eins og vorbjört nóttin
með vinalegt bros og gleði til þín,
og lífið kom einnig með ótal drauma
í óvænta franska heimsókn til mín.

Nú bíðum við þess að bráðum komi
þessi broslausi dagur --- og svo þetta högg.
Þegar líf okkar er að lokum aðeins
eitt lítið spor í morgundögg.

Svona yrkir ekki nema ljóðsnillingur, meðal þeirra fremstu á tungunni sem nú eru til. En þetta þrönga og lokaða flokkakerfi, --- hafið þið hugsað um það? --- hefur lagst á hann vegna stöðu hans. Við bjuggum meira að segja til orðið „sálmaskáld" sem háðsyrði. Jafnvel á þessu sviði láta þeir fólk ekki í friði. Það skal breytast, það verður að breytast. Við viljum gera uppreisn, en uppreisn innan þess ramma sem stjórnskipunin gerir ráð fyrir og aldrei öðruvísi. Við viljum gera uppreisn í grasrótinni úti á meðal fólks. Við treystum því að fólkið vilji. Við myndum ekki flokk, aldrei framar flokk, heldur laustengt bandalag laustengdra samtaka karla og kvenna, þar sem það ræður miðað við höfðatölu. Við vitum um okkar vanda. Hann er sá að þó að við séum ídealistar í dag, þá getum við verið orðin stofnun fyrr en varir. Engin hugsjón nær nema ákveðnum aldri, þá verður hún stofnun. Þess vegna verðum við alltaf að vita, væntanlegir þátttakendur í Bandalagi jafnaðarmanna, að þó sú þörf sé fyrir okkur í dag, þá er langt frá því að sú þörf vari til eilífðarnóns. Það kemur kannski fljótt og kannski seint, en það kemur að því að við förum að þvælast fyrir eins og gamla flokkakerfið gerir í dag. Þetta verðum við að vita.

Þeir munu ráðast að okkur með upphrópunum, með því að loka fjölmiðlunum. Þeir munu reyna að hæða okkur, reyna að láta allt líta út sem upphlaup eða gífuryrði. Ég nefni dæmi. Hæstvirtur ráðherra, Svavar Gestsson, segir á fundi flokks síns að fram séu að koma mörg aukaframboð. Ég endurtek, aukaframboð. Hugsið ykkur mannfyrirlitninguna, þá fyrirlitningu á skoðunum annarra sem felst í þessu litla orði. Og líklegt er að fjölmiðlakerfið kaupi þetta valdsins orð. Auðvitað vill Svavar Gestsson að aðeins hann sjálfur og Geir Hallgrímsson séu í aðalframboðum svo að þeir geti metist á um það hvor hafi skrökvað meira og þrasað svolítið um NATO. Þetta er þeirra kerfi og þeirra vald. Við hin erum aukapersónur, --- kannski auka-Íslendingar.

Þeir mega kalla væntanlegt bandalag sérframboð. En við eigum von og kannski erum við von. Við treystum því að fólkið í landinu sjái í gegnum valdhrokann, hið niðurnjörvaða vald með sama hætti og við gerum sjálf. Við höfum nefnt lausnir, en þær lausnir snúast auðvitað einvörðungu um svokölluð stjórnmál. Eftir sem áður er það einstaklingurinn, gleði hans og sorgir sem mestu máli skiptir. Hann er sjálfur bærastur til að ráða fram úr eigin málum. Til þess þarf hann aðeins þolanlegar aðstæður, frelsi og frið.

Ég þakka þeim sem hlýddu.

_________________________________________

14.03.1983
Sameinað þing: 66. fundur, 105. löggjafarþing.
Almennar stjórnmálaumræður

Vilmundur Gylfason:

Herra forseti. Undanfarið hefur verið starfað á Alþingi daga og nætur. Háttvirtir alþingismenn, sem margir hverjir hafa þann meginstarfa að sitja í sjóðum, nefndum og ráðum ríkisins og útdeila þaðan fjármagni og greiða án sjáanlegs ágreinings á milli flokka og fylkinga, eru nú allt í einu uppteknir á daginn og helst á nóttunni líka við að setja lög. Við þessar aðstæður er lagavinnan auðvitað hroðvirknisleg og í ólagi, en það skiptir þó ekki meginmáli. Fjórflokkarnir eru að fara í kosningar og að kosningum loknum ætla þeir ekki fyrst og fremst að setja lög, hvorki á daginn né nóttunni, heldur skipta upp á nýtt stjórnum, nefndum og ráðum á milli flokkanna í ljósi kosningaúrslita og halda síðan áfram með nákvæmlega sama hætti og verið hefur.

Það sem við erum að horfa á er sviðsetning til varnar hagsmunum. Fari svo að flokkarnir fjórir sigri í þessum kosningum með einum eða öðrum hætti er alveg ljóst að áfram verður haldið með nákvæmlega sama og óbreyttum hætti. Þá skipta kosningar í sjálfu sér ekki máli og ekki kosningaúrslitin. Þeir skipta aðstöðunni á milli sín. Sjálfstæðisflokkurinn í öllum sínum brotabrotum, þar sem Þorsteinn Pálsson hefur það hlutverk að koma háttvirtum þingmanni Eggert Haukdal inn á þing og styrkja þar með Framkvæmdastofnun ríkisins og þar sem Pálmi Jónsson hefur það hlutverk að koma háttvirtum þingmanni Eyjólfi Konráð Jónssyni inn á þing og styrkja þar með stjórnarandstöðuna, sá flokkur mun annaðhvort reyna að mynda stjórn með Framsóknarflokki eða, sem er líklegra, Alþýðubandalagi og svo skipta þeir aðstöðunni á milli sín. Þetta mun gerast nema nýtt afl komi til.

Gjaldþrot stjórnmálaflokkanna nú, þegar ríkisstjórn dr. Gunnars er að hrökklast frá, blasir við. Og við skulum muna að sama gerðist með síðustu meirihlutastjórn og þá næstsíðustu. Þeir kenna því núna um að þeir hafi misst meiri hluta í annarri þingdeildinni. Þetta er auðvitað rangt. Slíkur örlagavaldur er háttvirtur þingmaður Eggert Haukdal ekki. Ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar hafði meiri hl. og mistókst samt. Ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar hafði mikinn meiri hluta. Hún var sú sterka stjórn, sem hæstvirtur ráðherra Steingrímur Hermannsson ákallar nú í tíma og ótíma, og mistókst samt einnig.

Það verður að leita dýpri skýringa á mistökum í stjórnarfari og efnahagslífi heldur en í háttvirtum þingmanni Eggert Haukdal, sem fjórflokkakerfið hefur gert að skálkaskjóli ógæfu sinnar. Stjórnmálaflokkarnir sjálfir eru þröngar valdastofnanir sem standa ekki lengur fyrir stjórnmálaskoðanir, heldur fyrst og fremst fyrir hagsmunavörslu og þessa hagsmuni verja þeir af oddi og egg. Þeir eru stofnanir, en ekki hreyfingar. Ég spyr --- og hugsi menn sig nú vandlega um: Hver er munurinn á stjórnmálaskoðun háttvirts þingmanns Matthíasar Bjarnasonar og Guðmundar J. Guðmundssonar? Ég hef starfað hér í fjögur ár og ég svara: Enginn.

Ef þetta er svo, af hverju eru fjórflokkarnir þá að bjóða fram í fernu lagi, þegar allir vita að að afloknum kosningum geta þeir ekki myndað ríkisstjórn nema sem verður nákvæmlega eins og sú sem nú er að hrökklast frá? Svarið er að höfuðskýringin á þessu skoðanalega öngþveiti er hin bitra barátta um yfirráðin yfir sjóða- og skömmtunarvaldinu. Orðum spurninguna öðruvísi: Hversu mikið af því valdakerfi sem eftir er í Sjálfstæðisflokki rekur sig beint til yfirráða þeirra og fjármagnsskömmtunar í Framkvæmdastofnun ríkisins eða ríkisbönkum --- og Framkvæmdastofnun þóttumst við þó ætla að leggja niður fyrir mörgum árum --- og hvað eigum við hin að gera, sem höfum skömm og andstyggð á þeim atkvæðakaupum sem þar og annars staðar fara fram, stöndum fyrir utan þetta, viljum breyta því, en ekki og aldrei taka þátt í því?

En þarna er komið að kjarna málsins. Fjórflokkarnir eru í höfuðatriðum allir eins. Þeir eru ekki valkostur hver gegn öðrum. Blæbrigðamunur skoðana er meiri innan þeirra en á milli þeirra.

Þeir segja að við aðstandendur Bandalags jafnaðarmanna séum að spila á upplausnina, kynda undir óánægju, safna um okkur óánægðu fólki, eins og svo smekklega er orðað, en við spyrjum: Hver ber ábyrgðina á því hvernig komið er?

Auðvitað erum við, sem stöndum að Bandalagi jafnaðarmanna, gagnrýnin á stjórnarfarið samhliða bjartsýni á möguleika og getu fólksins í þessu landi. En mörg undanfarin ár hefur á vegum flokkakerfisins verið unnið að breytingum á stjórnarskrá lýðveldisins. Árangurinn hefur séð dagsins ljós og verið samþykktur hér, en bæði í miklum flýti og að undangenginni lítilli kynningu á meðal almennings. Árangurinn er sá einn að því er stjórnkerfið varðar að fjölga á alþingismönnum í 63. Árangurinn er sá einn. Þegar til átti að taka gat flokkakerfið ekki komið sér saman um neitt annað og ekki vegna hugsjóna, heldur vegna hagsmuna. Þetta frumvarp  er fullkomin blekking, tilraun flokkakerfisins til að skrökva því að þjóðinni að eitthvert samkomulag hafi náðst í máli þar sem ekkert samkomulag hefur náðst nema um það að fjölga háttvirtum þingmönnum um þrjá. Það er allt og sumt.

Við höfum verið að lifa mestu aflaár í sögu lýðveldisins. Við erum matvælaframleiðendur á landinu og sjónum. Við höfum öll tækifæri til þess að byggja upp heilbrigt samfélag hins dreifða valds, hinna smáu eininga réttlætis, jafnaðar og mannlegrar reisnar. Samt horfum við á gegndarlausa skuldasöfnun, óviðráðanlega verðbólgu, efnahagskerfi sem er óheiðarlegt --- ég nefni skattsvik og óeðlilegar pólitískar fyrirgreiðslur og stjórnkerfi þar sem Alþingi er og hefur verið í fullkominni upplausn. En við viljum að allt öðruvísi sé farið að.

Við viljum að algerlega verði skilið á milti löggjafarvalds og framkvæmdavalds, að þeir sem eru kjörnir til löggjafarstarfa setji landinu lög og leikreglur og hafi eftirlit með framkvæmd þeirra, að komið sé í veg fyrir þau ósæmilegu atkvæðakaup og þá útdeilingu pólitískra greiða sem nú á sér stað og hefur átt sér stað. --- Fólk veit auðvitað mismikið um störf Alþingis, en ég get upplýst að hér um sali ganga háttvirtir þingmenn sem sjaldan eða aldrei flytja lagafrumvörp, en þar sem víxlabunkarnir standa út úr töskunum. Hér frammi á gangi er rekki fyrir dagblöð og fyrir óútfyllt víxileyðublöð. Vissum við þó ekki að Alþingi væri viðskiptabanki.

En það sem verður að skiljast er hvernig þetta kerfi, þetta samkrull löggjafarvalds og framkvæmdavalds, hefur valdið félagslegri og efnahagslegri ógæfu. Alþingi þarf að setja lög í verðbólgusamfélagi, t.d. um stig vaxta miðað við verðbólgu, en hvernig á Alþingi að geta það þegar annar hver háttvirtur alþingismaður situr við það á morgnana að skammta fjármagn úr sjóðakerfinu, hvort sem það heitir Framkvæmdastofnun, ríkisbankar eða eitthvað annað?

Það er þetta sem hefur ekki gengið upp, hefur meira og minna lamað alla hagstjórn, gert stjórnsýsluna forspillta og hefur t.d. gert prófkjörin víða svo bitur og ofsafengin sem raun ber vitni. Flokkarnir gömlu eru ekki að takast á um stjórnmálaskoðanir, heldur um aðgöngumiða að skömmtunarkerfinu.

Við viljum jafna kosningarrétt með því að í stað þingkjörs og þingræðisríkisstjórnar komi þjóðkjör og þjóðræði, m.ö.o. að forsætisráðherra sé kosinn beinni kosningu með einu og jöfnu atkvæði allra, án tillits til búsetu, í tvöfaldri umferð, hljóti enginn meirihluta í þeirri fyrri. Með þessu er kosningarréttur raunverulega jafnaður að svo miklu leyti sem hægt er og um getur náðst skynsamlegt samkomulag. Ég spyr einfaldrar spurningar, án þess að leggja dóm á þann mann að öðru leyti: Hver kaus hæstvirtan núverandi forsætisráðherra til slíkrar stöðu í des. 1979?

Við leggjum til að, að þessu gjörðu, sé hagur hinna dreifðu byggða réttur með því að hafa kjördæmaskipan og tölu þingmanna óbreytta. Með þessu á að nást fullkominn friður og skynsamlegt jafnvægi milli þéttbýlis og dreifbýlis, stjórnkerfi í okkar stóra landi sem leiðir annars vegar til styrkari efnahagsstjórnar og hins vegar mikillar valddreifingar til landshluta og sveitarfélaga.

Fjórflokkarnir snúast auðvitað gegn þessum hugmyndum. Þeir segja að verið sé að afnema þingræðið. Þetta er útúrsnúningur og orðaleikur. Að því er tekur til ríkisstjórnar er verið að leggja til það eitt að hana kjósi þjóðin en ekki þingið, enda má nú segja að þinginu hafi tekist misjafnlega til. Það er breytingin sem verið er að leggja til. En aðalatriðið er þó hitt, að fjórflokkarnir vita að ef skilið verður á milli löggjafarvalds og framkvæmdavalds er um leið klippt á hin spilltu og óeðlilegu flokkavöld. Þá verða t.d. flokkablöðin ekki lengur rekin af pólitískum sjóðum. Þá mun aðstöðubraskið a.m.k. minnka.

Við skulum ævinlega hafa hugfast að ríkisbankarnir í þessu landi eru eldri en sósíalismi, enda mundi heiðarlegur heiðursmaður eins og háttvirtur þingmaður Birgir Ísleifur Gunnarsson ekki taka til máls eins og hann gerði hér í kvöld að tala um Weimarlýðveldið og Adolf Hitler --- þannig tala ekki sómamenn --- nema mikla hagsmuni sé verið að verja.

Sem þáttur í sömu valddreifingarhugmyndum leggjum við til að þegar menn og konur greiða atkvæði í kosningum geti þau merkt við og raðað upp á lista --- tekið einstaklinga af einum eða fleiri listum --- allt upp í tölu kjörinna þingmanna. Slíkar hugmyndir viljum við útfæra um samfélagið allt. Slík tillaga fjallar auðvitað um að flokkakerfið í landinu er ekki lengur mælikvarði á lífsskoðanir fólks og langanir. Ef einhverjir vilja t.d. kjósa konur sérstaklega eða einhver sjónarmið önnur, þá skipta þau sjónarmið máli og eiga sinn lýðræðislega rétt. Allt er þetta hægt og þetta er skynsamlegur valkostur gegn uppgjöf og upplausn flokkanna fjögurra.

Við trúum því, að hljóti þessar hugmyndir brautargengi fólksins í landinu muni félagskerfið einnig taka örum breytingum, lýðræði aukast og ábyrgð aukast. Við trúum því, að við séum valkostur gegn flokkakerfi sem var eðlilegt á sinni tíð, en er það ekki lengur. Annaðhvort gerist að hugmyndir okkar hljóta brautargengi eða hin félagslega stöðnun heldur áfram og upplausn fjórflokkanna heldur áfram.

Hin heimatilbúna kreppa, sem þeir tala um, hið heimatilbúna vonleysi, á að vera ástæðulaust. Í almennum efnahagsmálum leggjum við til að tímabili ábyrgðarleysis og inngripi ríkisvalds í samninga ljúki og um leið hefjist tímabil ábyrgðar einstaklinga og samtaka þeirra. Við viljum að einstaklingar og samtök þeirra semji með frjálsum hætti og beri að fullu og öllu ábyrgð á því sem samið er um. Þegar samið er um fiskverð t.d. á ríkisvaldið engin afskipti að hafa af því, heldur eiga kaupendur og setjendur að semja eins og frjálsir menn og bera að fullu og öllu ábyrgð á því sem samið er um. Það gengur ekki að ríkisvaldið beri ábyrgð á slíkum samningum, sem síðar eru innistæðulausir, og millifæri síðar til óhæfra atvinnurekenda með því að lækka gengið, skattleggi innflutning til að millifæra til þeirra sem sömdu um pappírsverðmætin.

Sama verður að gilda um kaup og kjör. Það er ekki og á ekki að vera hlutverk ríkisvaldsins að grípa inn í gerða samninga vegna þess að ábyrgðarlaust hefur verið samið. Mönnum og samtökum þeirra mun undrafljótt lærast að beri þeir ábyrgð á samningum, sem gerðir eru, er skynsamlega samið á grundvelli þeirra verðmæta sem til skipta eru. Við eigum að hafa trú á mannfólkinu og samtökum þess.

Þetta eru tillögur um grundvallarbreytingu í efnahagsgerðinni, þar sem ábyrgð á því sem menn gera og frelsið til þess skipta meginmáli. Inngripin í þágu hagsmuna hefur reynst röng leið og úr sér gengin og sem auk þess hittir ævinlega launafólkið fyrir. Þeir spyrja: Hvað ætlið þið að gera í efnahagsmálum? Við svörum og segjum: Þetta er það sem við ætlum að gera. Þetta eru till. sem munu leiða til jafnvægis á skömmum tíma vegna þess að fólki er treystandi ef stjórnkerfið er heilbrigt.

Herra forseti og góðir áheyrendur. Ég hef ekki séð ástæðu til þess að leika hinn hefðbundna leik flokkakerfisins og vil ekki vera að metast um fortíðina. Okkur er líka alveg sama. Fortíðin skiptir ekki meginmáli að þessu leyti. En við horfum til framtíðar. Við horfum á fjörbrot flokkakerfis, sem stendur ekki lengur fyrir mismunandi skoðanir fólksins í landinu, heldur forskrúfaða hagsmuni fárra, en um leið er þó atlaga að hinum mörgu. Þeir eru nú að sviðsetja ágreining til þess að geta skipt með sér upp á nýtt að afloknum kosningum.

Félagskerfið á Íslandi er staðnað og það er hættuleg stöðnun. Það svarar ekki lengur til þeirra meginhugmynda sem bærast í brjóstum fólksins í þessu landi. Það býst ekki til varnar á tölvuöld. Það er ekki fulltrúi fyrir þann húmanisma, fyrir það manngildi sem hlýtur að vera svar næstu framtíðar. Ef svo fer engu að síður að fjórflokkarnir hljóti brautargengi mun hin félagslega stöðnun halda áfram.

Bandalag jafnaðarmanna, hugmyndir okkar um breytt stjórnkerfi og dreift vald, ábyrgð og frelsi hinnar litlu einingar, er kall nýrrar tíðar gegn þessari þróun. Við erum bjartsýn vegna þess að þetta er hægt. Við erum bjartsýn vegna þess að við trúum því að þessar skoðanir eigi samhljóm um landið vítt og breitt, að tímabili stöðnunar og þessarar upplausnar ljúki og við taki ný hreyfanlegri og betri tíð. Það vorar brátt í þessu landi og við viljum að það vori víðar. --- Ég þakka þeim sem hlýddu.

___________________________________________

Magnaður borgarafundur

Borgarafundurinn síðasta mánudagskvöld sem fjallaði um fjölmiðlana var magnaður (sjá tónspilara). Fundurinn í gærkvöldi var aldeilis ekki síðri. Ánægjulegt hve margir þingmenn og ráðherrar mættu og húsið var kjaftfullt. En Davíð Oddsson lét ekki sjá sig. Ég verð að játa að ég bjóst ekki við svona mikilli mætingu en hún sýnir hug og líðan almennings. Andrúmsloftið var rafmagnað og fólki var mikið niðri fyrir. Ég held að ég hafi aldrei upplifað andrúmsloft eins og á mótmælafundunum á Austurvelli og borgarafundunum. Íslendingar eru ekki mikið gefnir fyrir að láta heyra of mikið til sín, en á þessum fundum er hrópað, blístrað, klappað, púað og tjáningin í botni. Mér líkar þetta vel.

Ræðumenn voru allir frábærir, Einar Már gaf lífinu lit og Gunnar stjórnaði af mikilli festu og enginn komst upp með múður eða langlokur - hann reyndi eins og hann gat að kreista skýr svör upp úr ráðherrunum með misjöfnum árangri þó.

Ráðherrarnir stóðu sig misvel. Lítið reyndi á Einar K., Kristján Möller og Þórunni en hin voru plássfrekari og fleiri beindu orðum sínum til þeirra. Þorgerður var sköruleg en innihaldið ekki alltaf samkvæmt því. Össur gerði misheppnað grín að öllu. Geir og Ingibjörg Sólrún voru pólitíkusar fram í fingurgóma og gátu ekki með nokkru móti svarað neinu skýrt og skorinort, fóru alltaf út og suður í svörum sínum.

RÚV á mikið hrós skilið fyrir að senda beint út af borgarafundinum í Háskólabíói. Fyrir fundinn var umfjöllun um hann í Kastljósi og eftir fundinn í Tíufréttum. Frábærlega að verki staðið EN... ég fékk aftur tölvupóst frá Friðrik Berndsen, þeim sama og ég birti bréf frá hér. Friðrik segir m.a.:

"Hef verið að reyna horfa á útsendinguna úr Háskólabíói. Hún byrjaði vel í þetta skiptið, mynd ágæt og hljóð einnig, en svo var eins og menn hættu á vaktinni klukkan 21, því þá náðist bara ekki samband við RÚV lengur.

Erum hérna nokkrir íslendingar sem hópuðumst saman til að fylgjast með útsendingunni, bæði ferðalangar og aðrir sem starfa hér í Asíu, og vonbrigði voru mjög mikil með að þeim tækist ekki að klára þetta.

Ath: Útsendingin fór fram um miðja nótt hér svo fólk lagði á sig að vaka til að geta séð þetta."

Þetta kannast ég vel við, sérstaklega í beinum útsendingum af áhugaverðum atburðum. Þegar Geir og Björgvin voru með fundina í október klikkaði netútsending RÚV ansi oft. Það var eins og kerfið þyldi ekki álagið. Vill kannski einhver vekja athygli þeirra á RÚV á þessu og biðja einhvern sem hefur með málið að gera að skjóta hér inn athugasemd og útskýra hvað veldur þessu. Það er miklu auðveldara að skilja og jafnvel sætta sig við þetta ef fólk veit hvað veldur. Vonandi verður RÚV með beina útsendingu aftur af næsta fundi, mánudagskvöldið 8. desember. Þá verður kastljósinu beint að verkalýðshreyfingunni og lífeyrissjóðunum.

En hér er allt um fundinn frá RÚV í kvöld - Kastljós, fundur og tíufréttir. Fundinum sjálfum skipti ég í 3 nokkuð jafnlanga hluta. Ég varð ekki vör við að Stöð 2 minntist einu orði á fundinn að þessu sinni. En hér er heilmargt um fundinn.

Kastljós fyrir fundinn

 

Borgarafundur í Háskólabíói - fyrsti hluti

 

Borgarafundur í Háskólabíói - annar hluti

 

Borgarafundur í Háskólabíói - þriðji hluti

 

Tíufréttir eftir fundinn - Hlustið vel eftir viðhorfum ráðherrana,
hvað þau segja og hvernig þau segja það. Mér var ekki skemmt.

 

Allir í Háskólabíó í kvöld!

Gunnar Sigurðsson, annar upphafsmanna borgarafundanna
og Margrét Pétursdóttir, einn frummælenda kvöldsins voru í Silfrinu í gær.

Davíð A. Stefánsson, hinn upphafsmaður borgarafundanna
og kona hans, Halla Gunnarsdóttir, blaðamaður voru í Mannamáli í gærkvöldi.

Nauðgun á réttlætiskennd heillar þjóðar?

Ég hef verið að bisa við að vinna en get ekki með nokkru móti einbeitt mér að vinnunni. Silfri dagsins og fréttum er um að kenna og þeim tilfinningum sem hellast yfir mann á hverjum einasta degi. Silfrið var yfirþyrmandi. Þar talaði hver á fætur öðrum um ýmsar hliðar á því sem er að gerast í þessum skrifuðu orðum og snertir okkur öll, framtíð okkar, barnanna okkar, barnabarna og annarra afkomenda. Sjokkið verður meira með hverjum deginum - hverjum klukkutímanum liggur mér við að segja. Hvað er hægt að bjóða okkur mikið og hve lengi?

Ég setti inn allt Silfrið fyrr í dag hér, náði svo að horfa á það allt sjálf og hef verið að skoða sumt aftur. Þegar þátturinn er svona þéttur og fjölmennur þarf maður að taka inn svo mikið í einu að eitthvað hlýtur að fara fram hjá manni. Heilinn, að minnsta kosti minn, ræður ekki við þetta svo ég tók á það ráð að horfa aftur og hlusta betur eftir hinn daglega hörmunga- og spillingarskammt í fréttunum. Ég hef líka verið að lesa netmiðla og bloggsíður. Svei mér ef bloggið er ekki orðin besta fréttaveitan og greiningardeildin á landinu í dag auk sumra netmiðla og pistlaskríbenta.

Í augnablikinu er þetta efst í huga - viðtalið við Vilhjálm Bjarnason. Hlustið á hann aftur - vandlega - hvert einasta orð.

Hér er viðtalið við Lárus Welding, fyrrverandi bankastjóra Glitnis, sem fékk 300 milljónir fyrir það eitt að fara fram úr rúminu og mæta til vinnu. Það eru brúttótekjur mínar fyrir nóvember í 3.000 ár. Vilhjálmur skírskotar til viðtalsins. Takið sérstaklega eftir því að viðtalið er 21. september, nákvæmlega 8 dögum fyrir hrun bankans.

Hér eru svo þrjú lítil dæmi um það sem Vilhjálmur var að tala um. Mennirnir sem komu Íslandi og þar með þjóðinni allri á kaldan klakann, gerðu okkur gjaldþrota og eyðilögðu orðstír okkar virðast eiga næga peninga. Þeir þrýsta á að skuldir þeirra séu felldar niður í gömlu bönkunum og ætla sér nú að kaupa allt góssið aftur. Leika sama leikinn, fara sama hringinn. Þeir hafa ekki verið látnir sæta neinni ábyrgð þótt í raun ætti að handtaka þá alla og bankastjórnendurna líka og fara ofan í saumana á gjörðum þeirra og blekkingarvefnum sem þeir spunnu. Gera allar eignir þeirra upptækar og leita uppi falda bankareikninga þeirra. Hve háum fjárhæðum skutu þeir undan sem liggja nú í bönkum í erlendum skattaparadísum og bíða þess að þeir kaupi Ísland aftur og leiki sama leikinn? Ég minni á umfjöllun Kompáss hér og viðtalið við danska blaðamanninn hér. Og greinarnar frá því á fimmtudaginn hér. Sama fólkið að gera sömu hlutina, bæði í bönkunum og viðskiptalífinu. Og nú pottþétt með leyfi, vitund og blessun stjórnvalda sem réðu sama liðið til starfa við "nýju" ríkisbankana og klúðruðu þeim gömlu. Tvö af þremur endurskoðunarfyrirtækjum sem nú eru að fara yfir bókhaldið störfuðu fyrir gömlu bankana og eru því að rannsaka eigin vinnubrögð og dæma í eigin sök. Traustvekjandi?

Um mögulega sölu TM og Kaupþings í Lúxemborg.

 Um hið dularfulla skúffufyrirtæki Stím sem notað var til að auka verðmæti banka á pappírunum.

Hér er fréttaskýring Morgunblaðsins um Stím og svargrein Jóns Ásgeirs sem birtist ekki í Morgunblaðinu heldur í Fréttablaðinu. Lesið þetta í tengslum við það mál allt. Ætla stjórnvöld virkilega ekki að stöðva þennan farsa? Á að ræna okkur alveg upp á nýtt með þeirra blessun?

Ég veit ekki með ykkur - en réttlætiskennd minni er miklu, miklu meira en misboðið. Mér líður eins og henni hafi verið nauðgað ítrekað af Seðlabanka, Fjármálaeftirliti, bankastjórnendum, útrásarbarónum og það sem verst er - þeim sem áttu að gæta mín og minna, okkar allra - stjórnvöldum. Sagt er að fyrirgefningin sé okkur eðlislæg en mér er aldeilis engin fyrirgefning í huga, nema síður sé. Það eru liðnir tveir mánuðir og ekkert hefur gerst, enginn hefur axlað ábyrgð, sama sukkið og spillingin í gangi. Þau vissu þetta öll fyrir löngu. Það var búið að vara þau við - margoft - bæði af Íslendingum og útlendingum en þau gerðu ekkert. Lyftu ekki litlafingri til að bjarga þjóðinni sinni frá þessum hörmungum og létu hana fara til andskotans með lokuð augu. Hvers vegna? Getur einhver komið með frambærilega skýringu á því?

Ef ríkisstjórnin, seðlabankastjóri, forsvarsmenn Fjármálaeftirlitsins og þingmenn mæta ekki ÖLL á borgarafundinn í Háskólabíói í kvöld til að tala við okkur verður það lokahnykkurinn á veruleikafirringu þeirra og sýnir svo ekki verður um villst fyrirlitningu þeirra á "skrílnum" - þ.e. þjóðinni. Okkur - Litlu-Gunnu og Litla-Jóni.

Íslendingar flýja land - Framtíðarsýn Spaugstofunnar

 

Kemur þetta einhverjum á óvart?

Reynið svo ekki að segja okkur að kosningar séu ótímabærar. Það verður einfaldlega að kjósa með vorinu, eigi síðar. Annað er ótækt. Ríkisstjórnin er gjörsamlega rúin trúverðugleika og trausti. Hún talar ekki við þjóðina, segist vera svo upptekin við björgunaraðgerðir sem enginn veit hverjar eru. Ætli Geir og Ingibjörg Sólrún mæti á borgarafundinn annað kvöld? Þeim er boðið. "Þetta kjaftæði gengur ekki lengur" eru lokaorðin í pistli Einars Kára hér að neðan. Mæli hann manna heilastur.

Smellið á greinar þar til læsileg stærð fæst.

Þrír rithöfundar ræddu málin og einn flutti pistil í Mannamáli kvöldsins

Þráinn Bertelsson, Hallgrímur Helgason og Guðmundur Andri Thorsson

 

Einar Kárason er ómyrkur í máli

 

Silfur dagsins - hljóð og mynd

Þeir hjá RÚV náðu að laga hljóðið á vefnum rétt áður en Silfrinu lauk í dag. En hvort sem það var þess vegna eða af öðrum ástæðum hef ég aldrei lent í öðru eins klandri og að klippa það og vinna í dag. Þurfti að fara með það í gegnum "endur-indexun" og nota tvær tölvur til að klára vinnsluna. Þau Sigríður Ingibjörg og Gunnar Axel reyndust erfiðust viðfangs en mér tókst að vinna bug á þeim fyrir rest.

Enn hef ég ekki haft tök á að horfa á allt Silfrið en það sem ég er búin að sjá var hreint frábært. Ekki einn einasti stjórnmálamaður. Ég hef sagt það áður og segi það enn - því færri stjórnmálamenn, því betra Silfur. Bendi á færslu Jennýjar í þessu sambandi, hún orðar þetta svo ágætlega. En hér er Silfur dagsins í bútum að venju.

Vettvangur dagsins 1 - Margrét, Gunnar, Haukur Már og Sigríður

 

Vettvangur dagsins 2 - Sigríður Ingibjörg og Gunnar Axel

 

Hallbjörn Karlsson

 

Vilhjálmur Bjarnason

 

Þorvaldur Gylfason

 

Gunnar Páll Tryggvason

 

Silfur dagsins - í lit

Svona er Silfur dagsins. Nú skil ég betur hvernig heyrnarlausum líður þegar þeir horfa á t.d. beinar útsendingar í sjónvarpi sem er í sjálfu sér fróðlegt. Þeir sem vilja æfa sig enn betur í varalestri geta prófað fréttirnar, Spaugstofuna og Gott kvöld frá í gær hér. Allt hljóðlaust ennþá.

En ég get ekki haft neina skoðun á því sem þarna var sagt því ég kann ekki varalestur. Ég er ekki viss um að þeir hjá RÚV séu búnir að átta sig á því hve margir treysta á útsendingar á netinu því þar virðist ekki vera vefvakt á kvöldin og um helgar.

Vettvangur dagsins 1 - Margrét, Gunnar, Haukur Már, Sigríður

 Vettvangur dagsins 2 - Sigríður Ingibjörg og Gunnar Axel

Ég held að það sé tilgangslaust að setja meira inn að sinni. Set þáttinn inn þegar búið er að laga þetta. Þeir mega þó eiga það hjá RÚV að netútsendingar eru ennþá í lit.

Viðbót:  Nokkrum mínútum eftir að ég birti færsluna var hljóðið komið á netútsendinguna þannig að síðustu tíu mínúturnar eða svo eru með hljóði. Einnig er komið hljóð á a.m.k. fréttir gærkvöldsins. Ég er mjög þakklát.

_________________________________________

Viðbót 2:  Mér barst tölvupóstur kl. 13:41 í dag og ég var rétt í þessu að fá heimild bréfritara til að birta innihald póstsins hér:

Sæl Lára Hanna

Þakka þér kærlega fyrir frábæra bloggsíðu. Þú stendur þig betur en bæði RÚV og 365 til samans.

Ég bý í Asíu og næ nánast aldrei að horfa á íslenskt efni vegna gallaðra útsendinga. Þetta er ömurlegt alveg. Nú þegar Silfrið er í gangi þá get ég séð mynd en fæ ekkert hljóð. Hélt fyrst að þetta væri tölvan mín og fór í bæinn á internetstofu og það var það sama.

Það ganga hamfarir yfir heima og maður er rosalega einangraður svona úti og treystir á RÚV og að þeir geri manni kleift að fylgjast með en svo er ekki. Ég er brjálaður alveg og þetta kostar alveg helling því maður verður að frá fréttir og fær þá símleiðis sem er ekki það sama og geta hlustað og horft.

Ég treysti því að þú framsendir þetta á starfsmenn RÚV. Það eru ömurlegt að ná ekki svona grunnþjónustu á tímum sem þessu. Geturðu gefið mér upp e-mail hjá einhverjum þungavigtarmanni hjá RÚV sem myndi láta sig þetta varða?

Ég veit um fólk sem er að reyna senda póst á kerfisstjóra RÚV víðsvegar úr heiminum til að gera athugarsemd við lélega þjónustu og  það fær póstinn strax aftur í hausinn. Maðurinn tekur ekki einu sinni við póstinum!

Hvað er í gangi? Ótrúlega lélegt og til háborinnar skammar.

Með vinsemd og virðingu,
Friðrik

 ________________________________________________

Því er við þetta að bæta að RÚV er í miklu fjársvelti og hefur líklega ekki bolmagn til að veita betri þjónustu. Það er stutt síðan þar gekk yfir niðurskurður, uppsagnir og samdráttur. Mér finnst að í svona ástandi sem nú er í þjóðfélaginu sé ekki vanþörf á að efla ríkisfjölmiðilinn og leyfa honum að starfa óáreittum fyrir pólitísku valdi og þrýstingi. RÚV er fjölmiðill allrar þjóðarinnar og yfirvöldum ber að haga málum þannig að hann geti gegnt skyldu sinni gagnvart almenningi.

Enn fjölgar á mótmælafundunum

Það mættu enn fleiri á Austurvöll í gær en síðasta laugardag. Stöðugt bætist við og alls konar hliðaruppákomur fara fram. Í gær var flottur borði hengdur niður eftir sama húsi og síðast, Alþingi var selt auk þess sem hópur kvenna klæddi Jón Sig í bleikar pjötlur. Allt í friði og spekt en sama var ekki að segja á lögreglustöðinni þangað sem hópur fólks fór eftir fundinn þótt ég efist ekki um að flestir hafi farið þangað í þeim tilgangi einum að mótmæla handtöku og fangelsun Bónusfánastráksins en ekki að vera með læti og skemma neitt. Ég hefði líklega þrammað uppeftir líka ef ég hefði haft tíma til þess og verið betur skædd, grunlaus um að lögreglan kynni ekki betri mannasiði og hefði ekki menn á sínum snærum sem væru betur að sér í annars vegar mannlegum samskiptum og hins vegar tilfinningu fyrir því hvað á við hverju sinni í hvaða ástandi. Þetta var hörmulegt í alla staði og ég held að Björn Bjarna, Halli Jó, Stefán og félagar þurfi að hysja rækilega upp um sig.

Mér finnst handtaka Bónusfánastráksins fáránleg aðgerð og tímasetningin fráleit. En, æ ég veit það ekki... kannski er ég bara orðin svona samhaldssöm á þessum síðustu og verstu, en eftir eggjakast unglinganna á Alþingishúsið og nú rúðubrot og fleira á lögreglustöðinni hef ég hugsað með mér: "Ég hef ekki efni á þessu. Hve mikið bætist nú við skuldasúpuna?" Við þurfum nefnilega að borga skemmdirnar, skattborgararnir. Ég er hlynnt því að fólk mótmæli eins og hver vill ef það a) truflar ekki mótmæli eða fundi annarra eða grefur undan þeim; b) ef það veldur ekki skemmdum á eigum almennings því það þurfum við jú öll að borga og c) slasi engan. Og nú er búið að klúðra málunum svo hressilega að ég og afkomendur mínir skuldum meira en nóg fyrir margar lífstíðir. Það er bara ekki á það bætandi. Kannski á maður ekki að hugsa svona og gefa dauðann og djöfulinn í kostnaðinn af þessu. Ég myndi alltént ekki sýta það fé sem færi í að lögsækja bankastjóra og útrásarbaróna fyrir þeirra glæpi og miðað við það eru eggjaslettur og rúða smámunir þótt ég geti ekki með nokkru móti lagt blessun mína yfir skemmdarverk af neinu tagi.

Ég gagnrýni fjölmiðla nóg til þess að muna það sem vel er gert. Stöð 2 var með beina útsendingu frá fundinum í dag, gott hjá þeim, en þeir hættu reyndar í miðju kafi og bentu á Vísi. Ég tók upp útsendingu Stöðvar 2 en fann hvergi upptöku af seinni hluta fundarins. Getur einhver bent mér á hana? Ég vona að það verði sent út beint frá borgarafundinum í Háskólabíói á mánudagskvöldið sem Ingibjörg Sólrún hlýtur að mæta á miðað við orð hennar á Samfófundinum í dag sem ég hengdi aftan við myndbandið af fréttaflutningi Stöðvar 2 um fundinn. Ég ætlaði að klippa inn fréttir RÚV líka eins og ég hef gert hingað til en RÚV fréttirnar á netinu voru hljóðlausar. Líka Spaugstofan og Gott kvöld. Ég beið í allt kvöld eftir að þetta yrði lagað en líkast til er enginn á vaktinni.

Það er nefnilega mjög athyglisvert að stúdera hvernig fréttir eru fluttar af mótmælafundunum, hvað er lögð áhersla á, hvað ekki og hvernig atburðirnir eru framreiddir. Bendi í því samhengi á færslu Salvarar. Auðvitað er auðveldast fyrir þá sem voru á staðnum að meta þetta, en hvað með alla þá sem ekki voru þarna? Hvaða mynd fá þeir af atburðum? Sanna eða stílfærða a la... hver? Mér fannst t.d. inngangurinn að fréttinni um mótmælafundinn afskaplega undarlegur - hafandi verið á staðnum og hlustað á alla ræðuna: "Mótmælendur voru hvattir til þess á Austurvelli í dag, að bera ríkisstjórn og þingmenn út úr opinberum byggingum eftir viku, hafi þá ekki verið boðað til kosninga og ríkisstjórnin farin frá." Mín fyrstu viðbrögð voru undrun. Vorum við ekki á sama fundinum, fréttamaðurinn og ég? Ekki það, að hugmyndin er fín - en var þetta uppistaða ræðunnar og það sem stóð upp úr? Ja... ekki hjá mér. En ykkur? Sagði einhver "æsifréttamennska"? Salvör kalla þetta "skrílfréttamennsku" og þetta er alþjóðlegt vandamál sbr. þessa frétt á vef BBC. Nei, getur þetta verið? Varla þegar ástandið í þjóðfélaginu er eins og það er, þá megum við ekki við slíkri fréttamennsku. Hér er upptakan af því sem sent var út af fundinum.

Og hér eru fréttir Stöðvar 2 í kvöld. Jón Sig í bleiku fékk sérumfjöllun og aftan við skeytti ég hrósi Ingibjargar Sólrúnar og þeirri ályktun sem ég dró af því.

Klippti svo sérstaklega út þessi skilaboð frá Herði Torfa.

Ég hafði á orði við einhverja ljósmyndara með flottar vélar og linsur á stærð og lengd við niðurföllin á húsinu hjá mér, þar sem við stóðum á palli að taka myndir, að ég væri hálf feimin við að draga upp mína litlu myndavél þar sem þeir væru með allar sínar græjur. Uppskar góðlátleg bros og það vottaði fyrir meðaumkun í svip þeirra. En ég tók nú samt nokkrar myndir.

Lengi lifi lýðræðið! - Hverju mótmælum við?

Féll einhver fyrir föstudagssmjörklípu Geirs og Ingibjargar Sólrúnar? Ég held ekki. Fólk er farið að sjá í gegnum blekkinguna. Blaðamannafundir þeirra síðdegis á föstudögum sýna svo ekki verður um villst að þau eru hrædd við laugardagsmótmælin. Þau halda fund klukkan fjögur eða fimm á föstudögum til að stinga dúsu upp í fólk í þeirri von að færri mæti á Austurvöll daginn eftir og til að fjölmiðlar hafi ekki tíma til að rannsaka hvað um ræðir. Kannski er þetta að ráði hins norska hernaðarsérfræðings Glitnis, hver veit? Lítum aðeins á orðalagið hjá þeim samkvæmt fréttum RÚV og lesið þetta í leiðinni:

"Umdeildum lögum um laun æðstu ráðamanna landsins verður breytt..." Lagabreytingar þurfa að fara í gegnum Alþingi. Hvernig geta þau fullyrt fyrirfram að þær breytingar gangi í gegn eins og samkomulagið í stjórnarflokkunum er þessa dagana? Er ekki þingræði hér... eða hvað?

"Því verður beint til kjararáðs að laun embættismanna, ráðherra og þingmanna verði tímabundið lækkuð." Það á að beina til kjararáðs... Hver segir að kjararáð fari eftir því? Er það ekki sjálfstætt og engu(m) háð? Þau afsaka sig að minnsta kosti með því þegar launin þeirra eru HÆKKUÐ.

"Loks á að hvetja hálaunahópa hjá ríkinu til að taka á sig tímabundnar launalækkanir." Hvetja hálaunahópa... jamm. Mjög líklegt til árangurs. Á þessum síðustu og verstu verðbólgutímum bíður fólk í röðum eftir að láta lækka launin sín! Er það ekki?

Hér er fréttin þar sem þetta kom fram.

Og hér er svo umfjöllun fréttastofu RÚV og Kastljóss um hernaðaráætlun stjórnvalda eftir efnahagshrunið. Hvernig norski hernaðarsérfræðingurinn, starfsmaður Glitnis í Noregi, skipulagði hlutina með það fyrir augum að almenningur fengi sem minnst að vita og fjölmiðlar hefðu engan tíma til að útbúa þó það sem var sagt - og alls ekki að sannreyna eða rannsaka nokkurn skapaðan hlut. Lýðræði í aksjón? Ég legg til að ALLIR fjölmiðlar taki sig saman og mæti ekki á næsta föstudagsfund. Ef ég væri fjölmiðill væri ég brjáluð yfir því að láta spila svona með mig!

 

Hér er frétt um hvernig útlán bankanna til eignarhaldsfélaga hækkuðu ótrúlega hratt og voru orðin tvöfalt eigið fé þeirra í haust. Er búið að handtaka mennina sem stóðu að þessum fjársvikum og ollu þar með hruni bankanna? Hefur einhver verið látinn axla ábyrgð? Ó, nei, en það er búið að handtaka piltinn sem dró Bónusfánann að húni á Alþingishúsinu um daginn. Þvílík forgangsröð réttlætisins!

Hér er verulega athyglisvert myndband sem G. Pétur Matthíasson, fyrrverandi fréttamaður á RÚV, setti á bloggið sitt í gær sem sýnir hann reyna að taka viðtal við Geir H. Haarde í janúar 2007. Lesið pistil G. Péturs hér. Í honum kristallast viðhorf ráðamanna og vandi fréttamanna. "Heldurðu að maður þurfi að svara öllu röfli sem upp kemur í þjóðfélaginu..." segir maðurinn sem kallaði mótmælendur skríl. Hann var fjármálaráðherra þjóðarinnar í aðdraganda efnahagshrunsins og er ennþá forsætisráðherra. Hann hefur ekki axlað neina ábyrgð á sínum þætti í efnahagshruninu - en er þó æðsti yfirmaður efnahagsmála á Íslandi.

Hver ætli axli ábyrgð á því sem hér kemur fram? Þetta er ekkert minna en skelfileg framtíðarsýn!

Og hér er myndband sem sýnt var í Kastljósi í kvöld. Hér sést að Íslendingum er ekki alls varnað þegar kemur að því að verjast, mótmæla og sýna samstöðu. En betur má ef duga skal, gott fólk! Stöndum með sjálfum okkur og afkomendum okkar - NÚNA!

Er ástæða til að mæta á mótmælin á Austurvelli klukkan 15 í dag? Hefur einhver axlað ábyrgð á örlögum heillar þjóðar? Finnst fólki að beita þurfi ráðamenn þrýstingi? Mætum öll á Austurvöll klukkan þrjú í dag! Látum rödd okkar heyrast og sýnum afstöðu okkar með nærverunni. Þetta eru friðsamleg en ákveðin mótmæli - og mjög þörf. Lesið þennan pistil - og þennan... Beitið gagnrýnni hugsun og berjist fyrir ykkur, börnin ykkar og barnabörnin!

Ólafur Ragnar og útrásin

Ég hef aldrei haft mjög sterkar skoðanir á Ólafi Ragnari Grímssyni, forseta Íslands, hvorki til eða frá... nema kannski hárgreiðslunni. Mér hefur aldrei fundist hann vera fulltrúi minn, hvorki innanlands né utan, og alls ekki eftir að hann byrjaði að messa um "hreina og endurnýjanlega" orku Íslendinga. Í þeim efnum þarf Ólafur Ragnar að vinna heimavinnuna sína betur. Ég held að það sé svolítið langt í að nokkur komist með tærnar þar sem Vigdís Finnbogadóttir hafði hælana í þessu embætti, þótt auðvitað hafi hún ekki verið fullkomin frekar en aðrir. Mér heyrist að flestir Íslendingar sem upplifðu forsetatíð hennar líti ennþá á hana sem Forsetann - með stóru effi.

Nú er mikið talað um samband og samskipti Davíðs og Ólafs Ragnars í tilefni af sögu forsetans sem er að koma út í bók. Vonandi fær maður tækifæri til að glugga í hana einhvern tíma. Ólafur Ragnar var gagnrýndur harðlega af ýmsum fyrir þjónkun við auðmenn í útrásinni, ferðalög í einkaþotum þeirra og hvernig hann smurði þá lofi við hvert tækifæri fullkomlega gagnrýnislaust. Ekki var forsetinn þó einn um þetta dálæti á útrásarbarónunum og þar ættu ráðherrar, þingmenn, ýmsir embættismenn og fleiri að líta í eigin barm.

Ólafur Ragnar ræddi ástandið í þjóðfélaginu og þessa þátttöku sína í blekkingarvef útrásarinnar í Kastljósi 13. október sl. Segja má að þetta hafi verið einhvers konar vísir að uppgjöri við þetta tímabil og eðlilega reynir forsetinn að fegra sinn þátt, það er svosem bara mannlegt þegar mistök eru viðurkennd. En lítum á viðtalið.

Í ljósi þessa er forvitnilegt að rifja upp fyrirlestur sem forsetinn flutti í fyrirlestraröð Sagnfræðingafélagsins 10. janúar 2006, fyrir tæpum þremur árum, þegar útrásin var á fullu skriði. Ég veit ekki hvort fyrirlestur þessi er birtur í bókinni, en þetta er líka sagnfræði og ber að halda til haga. Myndskreytingar eru mínar.

ÚTRÁSIN:
UPPRUNI - EINKENNI - FRAMTÍÐARSÝN

Fyrirlestur forseta Íslands Ólafs Ragnars Grímssonar
í fyrirlestraröð Sagnfræðingafélagsins 10. janúar 2006

Umræðan um útrás hefur birst okkur í mörgum myndum. Sumir ræða um hana sem afmarkað og skilgreint fyrirbæri, hjá öðrum gætir undrunar og efasemda, spurt er hvort þessi þróun fái staðist til lengdar, hvort hún sé byggð á sandi, glæfraspil sem komi þjóðinni í koll; fjármunir að mestu fengnir að láni og senn komi að skuldadögum.

Útrásin er þó staðfesting á einstæðum árangri Íslendinga, fyrirheit um kröftugra sóknarskeið en þjóðin hefur áður kynnst, ekki aðeins í viðskiptum og fjármálalífi heldur einnig í vísindum, listum, greinum þar sem hugsun og menning, arfleifð og nýsköpun eru forsendur framfara.

Útrásin er byggð á hæfni og getu, þjálfun og þroska sem einstaklingar hafa hlotið og samtakamætti sem löngum hefur verið styrkur okkar Íslendinga. Nauðsyn þess að allir komi að brýnu verki var kjarninn í lífsbaráttu bænda og sjómanna á fyrri tíð, fólkið tók höndum saman til að koma heyi í hús meðan þurrkur varði eða gerði strax að afla sem barst á land.

Það er forvitnilegt umræðuefni hvernig menning og saga móta útrásina, hvernig eiginleikar sem eiga sér rætur í arfleifð okkar gefa Íslendingum hugsanlega forskot á alþjóðavelli, hvernig vitund og venjur sem um aldir mótuðu samfélagið hafa reynst útrásarsveitinni haldgott veganesti.

Raunar má leika sér með þá hugsun að landnámsöldin sé á vissan hátt upphafið að þessu öllu saman og þjóðveldið hafi fært okkur fyrirmyndir sem efldu sóknaranda.

Hinir fyrstu Íslendingar voru sannarlega útrásarfólk, jafnvel svo afgerandi að þau sem nú gera garðinn frægan blikna í samanburði. Landnámsmenn yfirgáfu ættaróðul í öðrum löndum og héldu hingað í óvissuna, gerðu úr óbyggðum dölum blómlegar sveitir, lögðu grundvöll að samfélagi laga og réttar sem þúsund árum síðar vekur enn aðdáun víða um heim og varð reyndar grundvöllur sjálfstæðisbaráttunnar á sínum tíma, að ógleymdum bókmenntunum sem lýsa ævi og örlögum þessa stórbrotna fólks.

Liðssveitin sem hér nam land var hluti af samfélagi víkinganna, þjóðflokkum sem voru á árabilinu 800 til um 1000 víðförlasta fólkið í veröldinni, hikaði ekki við að sækja frægð og frama langan veg, fór um Evrópu alla, upp stórár Rússlands og til Miklagarðs, suður um álfu til Miðjarðarhafsins, yfir úfið haf til Íslands og Grænlands og dvaldi um skeið í Ameríku.

Þótt sagnfræðin sem skrifuð var í anda sjálfstæðisbaráttunnar hafi gert landnámsmenn að Íslendingum nánast strax við upphaf byggðar þá var raunin sú að fólkið sem hingað kom var hluti af menningarheild sem sótti nýjan efnivið á framandi lendur, hélt í langferðir í leit að betri tækifærum, bar í brjósti svipaðan útrásaranda og mótað hefur árangur okkar að undanförnu.

Sumum kann að þykja langsótt að tengja landnámstímann við greiningu á útrásinni en menningin á sér nú einu sinni djúpar rætur og þessi arfleifð eins og hún er túlkuð af samtímanum hefur mótað okkur öll. Þjóðarvitund Íslendinga er sprottin af frásögnum um fólkið sem hér kom fyrst og sjálfstæðisbaráttan gaf þessum tíma æðra líf. Þjóðveldið, menning þess og bókmenntir, lög og réttur voru kjarninn í sögulegri réttlætingu á kröfum Íslendinga um að vera metnir til jafns við aðrar þjóðir.

Samskiptin við önnur lönd aldirnar sem liðu frá þjóðveldistíma til lýðveldisára voru reyndra til muna meiri en oft er talið og einangrunin ekki eins afgerandi og stundum er látið. Vesturferðir höfðu einnig á sínum tíma mikil áhrif, einmitt í kjölfar þess að Íslendingar fengu stjórnarskrá og breytingar á landbúnaði og sjávarútvegi fóru að láta á sér kræla. Í Kanada og Ameríku kynntust landar nýrri veröld, framförum og tækni sem voru annarrar ættar en þekktist á Fróni, fluttu í bréfum ítarlegar fréttir af reynslu sinni, gáfu út bæklinga og blöð sem bárust hingað og létu til sín taka í framfarasókn. Stofnun Eimskipafélagsins með þátttöku þeirra var forsenda útrásar sem skilaði Íslendingum margvíslegum ávinningum á fyrstu tugum liðinnar aldar.

Öll þessi reynsla er sameign okkar og mótar viðhorf og hugsun á ýmsan hátt, gerir okkur kleift að nýta fljótt og vel tækifærin sem hin breytta heimsmynd færir okkur.

Lykillinn að árangrinum sem útrásin hefur skilað er fólginn í menningunni, arfleifðinni sem nýjar kynslóðir hlutu í vöggugjöf, samfélaginu sem lífsbarátta fyrri alda færði okkur, viðhorfum og venjum sem eru kjarninn í siðmenningu Íslendinga.

Útrásin á sér djúpar rætur í sögu okkar, heimanfylgjan sótt í sameiginlega þjóðarvitund þótt vissulega hafi breytingar í veröldinni lagt þar lóð á vogarskálar.

Endalok kaldastríðsins opnuðu öllum nýjar dyr, leystu úr fjötrum ótal krafta, skópu tengsl í flestar áttir, gerðu okkur kleift að sækja inn í lönd sem áður voru að mestu lokuð og eignast þar öfluga bandamenn.

Alþjóðavæðingin gerði heiminn að einu markaðssvæði og eyddi mörgum þeirra hindrana sem áður voru í vegi, gaf fyrirtækjum sem spruttu upp í litlum löndum tækifæri til að verða stór á skömmum tíma, jafnvel ná í fremstu röð á sínu sviði. Enn er þó verulegum hluta jarðarbúa vegna eymdar, sjúkdóma, menntunarskorts eða annarra erfiðleika meinað að njóta kostanna sem þessi breyting skapar.

Upplýsingabyltingin færði okkur ný tæki í hendur og gerði kleift að tengja saman einstaklinga og vinnustaði hvar sem er í veröldinni. Allir geta nú á sömu stundu átt sams konar aðgang að upplýsingum, hvort sem í hlut eiga tíu menn eða milljarður jarðarbúa, þótt fátækt og hindranir í krafti ríkisvalds komi enn í veg fyrir að hundruð milljóna geti nýtt sér þessa ávinninga. Hver og einn af okkur hinum getur hindrunarlaust komið hugsun og ætlan áleiðis hvenær sem er á sólarhringnum. Tækifærin til að skapa samvinnuheildir hafa aldrei verið slík; áhrifamáttur Gutenbergs bliknar í samanburði.

Þessari þróun hefur verið lýst í frábærri bók Thomasar Friedman The World is Flat en hið merka blað Financial Times kaus hana bestu bók liðins árs enda höfundurinn margverðlaunaður blaðamaður New York Times. Hann lýsir hvernig samspil upplýsingabyltingar og alþjóðavæðingar hafi gert að engu drottnunarvald sem risavaxin skrifræðisbákn stórra ríkja og framleiðslujöfra nutu áður. Nú geti hver og einn, unglingur í indversku þorpi eða frumkvöðull í íslenskri sveit, haft sömu áhrif til nýsköpunar og þeir sem að forminu til eru valdamenn, hvort heldur er í viðskiptalífi eða alþjóðamálum. Frumkvæði geti nú komið úr öllum áttum.

Sama hugsun hefur á undanförnum árum iðulega leitað á mig og ég reifað hana í samræðum við erlenda gesti sem biðja um skýringar á því sem þeir nefna íslenska undrið. Einnig hef ég leitast við að lýsa henni í erindum og málflutningi í ýmsum löndum, kannski einna fyrst á ítarlegan hátt í fyrirlestri sem ég hélt við Harvard háskóla fyrir tæpum fjórum árum og fjallaði um tækifæri smárra ríkja, bar heitið „Opportunities for Small States in the Age of Globalisation: The Icelandic Experience".

Að vísu má finna ræturnar að þessari hugsun í innsetningaræðu við embættistöku 1. ágúst 1996 en þar sagði ég meðal annars:

„Við eigum að vera bjartsýn þegar við hugum að möguleikum okkar sem þjóðar í náinni framtíð. Þróun heimsmála, vísinda og tækni er okkur á margan hátt hagfelld. Við blasir ný veröld sem einkennist fremur af opnum samskiptum en af lokuðum valdakerfum. Hæfni og hugvit skipta meira máli en stærð og styrkleiki. Hinn smái getur haft til að bera snerpu og knáleik sem oft dugar ekki síður en afl risans við að hagnýta tækni nútímans.

Við Íslendingar eigum því einstæða möguleika. Við erum allstaðar boðin velkomin til samstarfs við nýfrjálsar þjóðir og þróunarríki. Enginn þarf að óttast okkur vegna stærðar eða hugsanlegs yfirgangs. Einangrun vegna fjarlægðar og samgönguhindrana er að mestu úr sögunni og tækifæri bíða í öllum heimshlutum."

Það er ánægjulegt að geta nú litið til baka og borið vitni um að þessi framtíðarsýn er orðin að kraftmiklum veruleika, skapandi og ólgandi framrás sem fært hefur viðskiptalífi og vísindastarfi, listum og menningu okkar Íslendinga nýtt blómaskeið.

Í fyrirlestrinum við Harvard háskólann vakti ég athygli á að iðnbyltingin hefði skapað vaxtarskeið hinna stærri ríkja og fjöldaframleiðslan verið helsta tækið til sóknar. Upplýsingabyltingin og alþjóðavæðingin hefðu á hinn bóginn breytt leikvellinum og nýjungar gætu nú birst úr öllum áttum, frumkvæði einstaklinga og sköpunargáfa gert fyrirtækjum hvar sem væri í veröldinni kleift að verða á skömmum tíma áhrifamikið afl á heimsmarkaði. Andlegar afurðir, sérhæfð þjónusta og upplýsingakerfi sem yrðu til í smærri ríkjum gætu innan tíðar orðið arðbær á veraldarvelli. Vöxtur fyrirtækja væri ekki háður sömu hindrunum og áður var. Þau gætu í krafti alþjóðavæðingar fljótt orðið risavaxin. Ný öld færði smærri þjóðum tækifæri til að blómstra. Aldrei fyrr hefðu þær átt slíka möguleika á hagsæld og framfararsókn.

Í fyrirlestrinum benti ég einnig á að í hinu nýja hagkerfi heimsins gætu smáríki á ýmsan hátt verið vænlegur vettvangur til nýsköpunar. Þar væri auðveldara að sjá samhengi hlutanna, öðlast aðgang að upplýsingum og finna lausnir á flóknum vanda, skapa samvinnu ólíkra aðila án mikillar fyrirhafnar eða flókinna samninga.

Smáríkið gæti verið eins konar tilraunastofa, einkum á sviðum sem helst myndu setja svip á framþróun heimsins á komandi árum, sviðum sem byggð eru á hugsun og hæfni, frumkvæði og getu til nýsköpunar. Það sem reynist vel á smáum heimavelli gæti átt mikla möguleika á heimsmarkaði. Hin nýja heimsmynd geti fært smáum ríkjum nýtt blómaskeið og á margan hátt væri þróunin þeim hliðhollari en gömlum áhrifaríkjum.

Ég nefndi í lokaorðum að margt benti til að menning hefði í framtíðinni mikil áhrif á samkeppnishæfni þjóða heims, sköpunarkrafturinn yrði sá þáttur sem úrslitum réði, ekki fjárhagsstyrkur eða framleiðslugeta, því hægt væri að fá aðgang að slíku á auðveldan hátt. Nægir peningar væru til í veröldinni, en frumleg og skapandi hugsun af skornum skammti. Einnig að þessu leyti gætu hin smáu ríki öðlast lykilstöðu því sagan sýndi að nýsköpun og áfangar í þróun siðmenningar gætu birst með skýrum hætti í fámennum samfélögum. Flórens og Feneyjar á tímum endurreisnar, Aþena og Róm til forna myndu á okkar tímum teljast til smæstu ríkja heims.

Allt á þetta erindi í umræður um útrásina og ég hef hvað eftir annað áréttað mikilvægi menningar og siðvenja til skýringar á árangri Íslendinga; nýlega í erindum bæði í London og New York og nokkru áður í Kaupmannahöfn en í þessum borgum er oft spurt hvernig á því standi að íslenskir athafnamenn beri sigurorð af öðrum, nái árangri sem tíðindum sætir og það í greinum þar sem þjóðin var áður lítt að verki svo sem í lyfjaframleiðslu, fjármálastarfsemi og alþjóðlegum bankarekstri, í viðskiptum með tískuvörur og í smásöluverslun, í framleiðslu á gervilimum og í rekstri símafyrirtækja svo að nokkur dæmi sé nefnd auk flugrekstrar og markaðssetningar matvæla þar sem við hefðum áður sýnt hvað lítil þjóð getur gert.

Í erindum austan hafs og vestan hef ég stundum nefnt tíu eiginleika sem gert hafa íslensku útrásina glæsilega - og flestir eru þeir mótaðir af menningu okkar, samfélagi og arfleifðinni.

Í fyrsta lagi vinnusemi sem ef til vill er arfur frá samfélagi þar sem allir þurftu að leggjast á árar, bæði bændur og sjósóknarar, og ekki var spurt um tímafjölda þegar lífsbjörgin var í húfi.

Í öðru lagi áhersla á árangur frekar en feril ákvarðana, að ganga beint til verks og ljúka því á skömmum tíma, spyrja hvenær frekar en hvernig og láta sér ekki vaxa í augum þótt tíminn sé naumur.

Í þriðja lagi að eiga auðvelt með að taka áhættuna, að þora þegar aðrir hika, kannski vegna þess að lífi sjómannsins fylgir jafnan hætta og útrásin er eins konar róður á ný mið. Við vitum líka að ætíð er hægt að hverfa aftur heim til Íslands ef illa fer í leiðangrinum og eiga hér hið besta líf því öryggisnetið sem velferðarsamfélagið veitir okkur tryggir öllum sama rétt til menntunar og umönnunar óháð efnahag. Athafnamenn í sumum öðrum löndum verða hins vegar oft að leggja velferð fjölskyldunnar á vogarskálar áhættunnar.

Í fjórða lagi að flækjur skrifræðisbákna hafa aldrei þvælst fyrir okkur Íslendingum; við erum vön að eiga beint við einstaklinga. Kannski hefur smæðin blessunarlega komið í veg fyrir að virkisveggir skrifræðis risu hér; við höfum einfaldlega ekki haft mannskap til að hlaða þá.

Í fimmta lagi hin ríka áhersla á að treysta hvert öðru, að orðheldni sé mikil dyggð, enda formlegir samningar oft óþarfir í litlu samfélagi. Það gerir fólki kleift að vinna saman og ná árangri hraðar en þeir sem vanist hafa skriflegri og flókinni umgjörð um samstarf áður en verkið sjálft er hafið.

Í sjötta lagi hve auðvelt er að mynda samstarfshópa sem stefna að sama marki, að skapa iðandi keðju bandamanna í ákvörðunum og ná þannig forskoti á fulltrúa hinna stóru sem bundnir eru af þunglamalegu og flóknu kerfi.

Í sjöunda lagi hinn íslenski athafnastíll þar sem stjórnandinn sjálfur er í fremstu röð, líkt og skipstjóri í brúnni sem deilir örlögum og áhættu með áhöfninni. Fyrirtækin öðlast svipmót frumkvöðlanna, persóna hans eða hennar verður ráðandi afl og slíkt stuðlar að ábyrgð og forystu í ríkara mæli en þar sem stjórnendur standa í skjóli af stærri heildum.

Í áttunda lagi arfleifðin sem ég nefndi í upphafsorðum, landnámið og tími víkinganna, sem færði okkur fyrirmyndir, hið djúpstæða viðhorf að sá sem heldur á ókunnar slóðir verðskuldi heiður, að leggja á hafið og nema lönd færi virðingu og sóma. Athafnamenn okkar tíma eru ærið oft metnir á slíkan kvarða og litið á þá sem arftaka hefðar sem á sér rætur í upphafi Íslandsbyggðar.

Í níunda lagi og einnig þar eru tengslin við forna tíma skýr, Eddukvæðin, Hávamál: „Deyr fé,/ deyja frændur,/ deyr sjálfur hið sama./ En orðstír / deyr aldregi / hveim er sér góðan getur." Við vitum að mannorðið er dýrmætara en flest annað og slík hugsun er vænlegra leiðarljós um ókunna vegu á heimsmarkaði en regluverk eða flókin vegakort sem aðrir hafa samið. Það dugir Íslendingum lítt til sæmdar að brjótast áfram í öðrum löndum með aðferðum sem eru vafasamar því orðstírinn kann að tapast í slíkri för.

Í tíunda lagi áherslan á sköpunargáfu; virðing sem hinn frumlegi nýtur á heimaslóð og öndvegið sem skáldin sátu forðum hafa fylgt okkur um langan veg. Orðið athafnaskáld er lýsandi dæmi um hvernig þessi hugsun hefur fengið gildi í samtímanum. Þeim sem eru skapandi í hugsun, móta nýjan texta, nýja reynslu, nýtt verkasvið, nýjan athafnavöll er skipað í virðingarsess.

Skáldgáfa, sköpunargleði í fjölbreyttum myndum, hefur alltaf verið styrkur Íslendinga og það nýtist okkur vel í nútímanum enda hafa margir kunnáttumenn fært fyrir því rök að það sem á ensku er nefnt „creativity" verði í vaxandi mæli ráðandi um afkomu og árangur þjóða, afdrifaríkara en fjárhagsstyrkur eða framleiðslugeta.

En sköpunarkrafturinn er á engan hátt sjálfgefinn. Hann verður ekki til í krafti reiknilíkans eða sóttur í bankahólfin. Sköpunarkrafturinn er afrakstur menningar, afurð samfélagsins, þjóðarminnis og margs konar hefða. Hann er gjöf sem fyrri ár og aldir hafa fært nútímanum og verðmætasti höfuðstóll útrásarinnar.

Gestir sem skoða Ísland með glöggum augum undrast sköpunarkraftinn sem hér birtist, ekki aðeins í viðskiptalífi og umsvifum athafnaskálda, heldur einnig í listum og menningarlífi, í vísindum og rannsóknarstarfi.

Íslenskt listalíf hefur aldrei fyrr staðið í slíkum blóma og útrásin er einnig þar boðorð dagsins.

Íslensk tónlist er orðin víðkunn í veröldinni, verk tónskálda, söngvarar, hljómsveitir, bæði Sigur Rós og Sinfónían, og fjölsótt tónlistarveisla Iceland Airwaves er tákn um gróskuna meðal unga fólksins.

Íslensk myndlist vekur í vaxandi mæli áhuga kunnáttufólks í mörgum löndum og útrás málaranna hefur opnað þeim nýjar leiðir. Aldrei hafa jafn margir íslenskir rithöfundar átt traustan lesendahóp utan landsteinanna og nýsköpunin í bókmenntunum er jafnóðum komin á erlendar tungur. Hin unga kynslóð leikhúsanna hikar ekki við að leggja Lundúni að fótum sér og Íslenska dansflokknum er reglulega boðið að sýna í ýmsum löndum. Kvikmyndagerðin er í vaxandi mæli alþjóðleg og erlendir stórleikarar birtast nú í íslenskum myndum.

Útrásin hefur einnig umskapað háskólana, vísindastarfið og rannsóknirnar. Víðtæk samstarfsnet við fræðimenn í öðrum álfum setja nú svip á þekkingarsamfélagið. Framlag Íslendinga til nýsköpunar í vísindum og tækni er umtalsvert og í mörgum greinum. Það var staðfesting um nýja tíma að forseti Indlands skyldi á liðnu ári óska eftir því að í opinberri heimsókn hingað yrði dagskráin einkum byggð á árangri sem náðst hefur með íslensku vísindastarfi. Tengsl okkar við Indland og Kína, en líka Bandaríkin og evrópskar slóðir, byggjast í æ ríkara mæli á útrás vísindanna, á nýsköpun þekkingar sem er öðrum nauðsynleg til framfara á þeirra heimaslóð.

Útrás og sköpunarkraftur eru burðargreinar af sama meiði og hvorug getur án hinnar verið.

Það er einnig merkilegt og kann að vera kjarni máls þegar leitað er skýringa á útrásinni að á Íslandi er skapandi gerjun á ólíkum sviðum - í viðskiptum, vísindum, menningarlífi - og umsvif og nýsköpun á einu þeirra hafa áhrif á önnur; hin gagnkvæmu áhrif mynda skapandi heild. Smæðin gerir það að verkum að gerendur á öllum sviðum - athafnafólk, listmenn, vísindamenn og rannsakendur - eru í nánara samneyti en tíðkast víða annarsstaðar, blanda geði á ýmsan hátt og tengjast hringiðu daglegs lífs á gamla Fróni. Í öðrum löndum byggja stærðin, mannfjöldinn og hefðirnar múra og skipa fólki á ólíka bása sem kunna að hindra gagnkvæm áhrif.

Að þessu leyti er Ísland á vissan hátt samfélag renaissansins, endurreisnar, þar sem blómaskeiðið byggist jöfnum höndum á viðskiptum, vísindum og listum, samfélagi fólks sem skarar framúr á ólíkum sviðum.

Reynslan hefur sannfært mig um að návígi viðskipta, vísinda og menningar hér á heimavelli er mikilvæg skýring á árangri útrásarinnar; hin gagnkvæma vitneskja um afrakstur á einu sviði hvetur til atorku á öðru; sköpunarkraftur eins sækir næringu í það sem vel tekst hjá öðrum. Án þessa nána sambýlis viðskipta, vísinda og lista yrði útrásin aðeins svipur hjá sjón.

Forsenda hins glæsilega sóknarskeiðs er þó umfram allt menntunin sem hin yngri kynslóð hefur hlotið, fólkið sem nú er á besta aldri. Íslendingar hafa kappkostað að veita öllum aðgang að langskólanámi og á síðari áratugum hafa þekking og þjálfun verið sótt til margra landa, fólk farið til náms við hin bestu lærdómssetur. Útrásin byggir á að læra af öðrum, sjá tækifærin sem víða gefast, flytja heim þekkingu og reynslu sem kunna að verða að nesti í næsta leiðangri.

Aldrei fyrr í sögu okkar hafa Íslendinga stundað nám í jafn mörgum löndum og í jafn fjölþættum greinum og sú ánægjulega staðreynd að þorrinn snýr aftur heim hefur skapað hér sífelda gerjun á þekkingarsviði; hið nýjasta er sífellt að ögra því sem fyrir er í fleti. Við fáum til okkar rjómann af því sem þekkist í fremstu lærdómssetrum veraldarinnar og hinir eldri þurfa að vera á tánum til að standast nýliðum snúning.

Í þessum efnum er smæðin okkur einnig ávinningur því í stærri löndum er tilhneiging til að fara ekki út fyrir túngarðinn heima, en við vitum vel að „Sá einn veit / er víða ratar", svo aftur sé vitnað til Hávamála. Við erum neydd til að leggja lönd undir fót og færum svo lærdóminn með okkur heim; þannig var það á blómaskeiði ritlistar og fræða á tólftu og þrettándu öld og þannig er það enn á okkar tímum. Ísland er vettvangur sífelldrar endurnýjunar á þekkingarsviði og gerjunin og nýsköpunin sem í kjölfarið kemur hafa lagt grundvöll að útrásinni.

Þegar spurt er um framtíðarhorfur, hvort útrásin muni daga uppi eða halda áfram á sóknarbraut, þá felst svarið fyrst og fremst í menntuninni. Verður háskólum og þekkingarsókn til annarra landa áfram gert kleift að standast ítrustu kröfur? Verður mælikvarði á heimsvísu áfram markmið í menntastefnu Íslendinga?

Svarið er líka fólgið í því að vel sé hugað að undirstöðum, að hin metnaðarfulla útrásarsveit haldi ávallt áttum, glati ekki jarðsambandi þótt vel gangi, meti áfram að verðleikum samfélagið sem þau hefur fóstrað og komi fram af virðingu og sanngirni ekki aðeins við íslenska þjóð heldur einnig við íbúa annarra landa, gleymi ekki að útrásin byggir í grunninn á sögu, menningu og siðviti Íslendinga.

Hin fjölþætta útrás sem orðið hefur drifkraftur nýsköpunar á mörgum sviðum hefur alla burði til að verða veigameiri í framtíðinni; hún getur skapað undirstöður blómlegrar tíðar og haft jákvæð áhrif á hagsæld allra íbúa landsins, á allar byggðir, stéttir og starfsgreinar. Útrásin er ekki einkamál þeirra sem ryðja brautir. Hún litar samfélagið allt, opnar augu landsmanna fyrir tækifærum á mörgum sviðum, dregur fram það sem gerir Íslendinga í stakk búna til að eflast og styrkjast í veröldinni. Hin breytta heimsmynd er okkur hliðholl og tækifærum fjölgar ört.

Blómaskeið með rætur í útrásinni - blómaskeið í viðskiptum, vísindum og listum - er sú framtíðarsýn sem hæglega getur orðið að veruleika og þótt ætíð sé gott að hafa varann á sér, efast um ágæti þess sem fyrir augu ber og árétta nauðsyn þess að stoðir útrásarinnar verði áfram traustar, bendir fátt til annars en að útrásin muni á komandi árum færa okkur sífellt nýja landvinninga og gefa öllum Íslendingum kost á að njóta betra lífs.

Útrásin hefur margháttuð áhrif á líf þjóðarinnar, líka fólksins sem finnur ekki í fljótu bragði samhljóm með fréttum af landvinningum í fjarlægum löndum. Hún hefur leitt til þess að lífskjör Íslendinga hafa batnað þótt margir landsmenn búi því miður enn við þröngan kost. Útrásin getur, ef vel er á haldið, skapað hér meiri hagsæld en við höfum áður haft í augsýn.

Helsti ávinningurinn er þó fólginn í því að útrásin veitir ungu fólki ótvíræða sönnun þess að besti kosturinn er að sameina íslenskar rætur og athafnasemi á alþjóðavelli, að krafturinn sem Ísland gefur er vænlegt veganesti, að hægt er að vera í senn skapandi Íslendingur og áhrifaríkur heimsborgari.

____________________________________________

Rúsínan í pylsuendanum fyrir þá sem nenntu að lesa alla leið hingað er umfjöllun um fyrirlesturinn á Kistunni eftir Sigurð Gylfa Magnússon. Sigurður Gylfi segir m.a. í umsögn sinni:

"Ræða Ólafs Ragnars var nefnilega pólitísk ræða. Hann skipar sér í flokk með þeim hópi fólks sem nefnast nýkapitalistar og hafa verið á sveimi um heiminn allt frá síðari hluta níunda áratugarins og fram til dagsins í dag. Í kjölfar Reagan tímans í Bandaríkjunum lék þessi lýður lausum hala, ruddist inn í rótgróin fyrirtæki og splundruðu þeim og gengu út með ofsagróða. Eftir sátu oft tugþúsundir starfsmanna sem unnið höfðu hjá þessum sömu fyrirtækjum með sárt ennið og atvinnulaust. Hollywood framleiðendur hafa gert þessu tímabili í sögu heimsins - tímabili græðginnar - ágæt skil í myndum eins og Wall Street þar sem Michael Douglas lék aðalhlutverið ásamt fleiru góðu fólki.

Heldur forseti Íslands virkilega að þessir einstaklingar sem eru að ryðjast inn í fyrirtæki í útlöndum í nafni „Íslensku útrásarinnar" og kaupa þau upp og selja svo aftur séu eitthvað öðru vísi innrættir vegna þess að þeir séu „strákarnir okkar" - afkomendur víkinga, landkönnuða og uppfinningamanna, eins og hann komst að orði árið 2000?

Ég velti fyrir mér á þessum fyrirlestri í hádeginu í dag, þegar forsetinn var að telja upp þá eiginleika sem hann taldi sig finna í fari Íslendinga og að framan eru nefndir, hversu stórt hlutverk minnimáttarkenndin léki í skýringum ráðamanna - og reyndar einnig fjölmiðlafólks - á ágæti Íslendinga. Ég er ekki frá því að hún hafi verið allt að því yfirþyrmandi þáttur í málflutningi Ólafs Ragnars Grímssonar í hádeginu hjá Sagnfræðingafélagi Íslands."