Silfur dagsins og Kryddlegin Baugshjörtu

Silfur dagsins olli ekki vonbrigðum frekar en venjulega. Stútfullt af flottu, málefnalegu fólki auk eins ráðherra. Aðeins einn Vettvangur dagsins að þessu sinni og af einhverjum ástæðum var Robert Wade ekki í þættinum eins og kynnt hafði verið heldur Anne Sibert, sú sem gerði skýrsluna með Willem Buiter. Vonandi tekur Egill upp viðtal við Wade áður en hann fer af landi brott - ef hann hefur ekki gert það nú þegar. En lítum á Silfrið (ég klippti Framsóknarinnslagið í lok þáttarins út, enda ekkert merkilegt þar.)

Í leiðinni bendi ég á magnaða grein Einars Más Guðmundssonar sem birtist í Morgunblaðinu í dag og Einar Már kallar Kryddlegin Baugshjörtu. Greinina má lesa í heild sinni hér (smella þar til læsileg stærð fæst).

Vettvangur dagsins - Egill Jóhannsson, Ingólfur Arnarson og Fjalar Sigurðarson

 

Björn Bjarnason, dómsmálaráðherra

 

Jón Ólafsson, prófessor í heimspeki - hlustið vandlega á Jón

Áður en hlustað og horft er á Willem Buiter og Anne Sibert er vert að rifja aðeins upp skýrslumálið alræmda. Flett var ofan af því reginhneyksli í fréttum RÚV 14. október sl. Ég trompaðist og hélt mikinn reiðilestur á blogginu sem einhverjir muna eflaust eftir og birti fréttina. Svo reið var ég að ég tvítók hana í sama myndbandinu til að árétta alvarleika málsins. Það er með hreinum ólíkindum að liðnir séu þrír mánuðir síðan ég skrifaði þennan pistil. Ekkert - og ég meina EKKERT - hefur verið gert. Við virðumst vera í nákvæmlega sömu sporum nú og þá. Ótrúlegt. Skýrsla þeirra Buiters og Sibert er viðhengd neðst í færslunni. 

En hér eru þau Willem Buiter og Anne Sibert í Silfrinu - Egill boðaði að viðtalið yrði textað í endursýningu í kvöld og ef þátturinn verður aðgengilegur á Netinu í endursýningu, sem endursýnt efni er yfirleitt ekki, set ég inn textaða útgáfu.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Skýrsla Buiters og Sibert af ástandi efnahagsmála á Íslandi í ársbyrjun 2008

Mótmælt víða um land

Það var heldur betur margt um manninn á Austurvelli í gær, töluvert fleiri en síðasta laugardag. Ræðumenn báðir mjög góðir. Og fleiri og fleiri fundir eru haldnir á sama tíma víða um land. Í gær voru haldnir fundir, að Austurvelli frátöldum, á Ísafirði, Akureyri, í Mývatnssveit, á Egilsstöðum og Selfossi. Vel mætt á alla fundina.

Mér þótti alveg sérstaklega vænt um að sjá heilbrigðisstarfsfólk á frívakt með skilti og grænar höfuðhlífar. Það kom augljóslega til að mótmæla hryðjuverkum ráðherra á heilbrigðiskerfi okkar Íslendinga, kannski einkum lokun St. Jósefsspítala í Hafnarfirði sem er algjört glapræði. Það má ekki láta Guðlaug Þór komast upp með þessar áætlanir, vítaverð vinnubrögð og glórulausa einkavinavæðingu á heilbrigðiskerfi sem forfeður okkar og -mæður byggðu upp með blóði, svita og tárum. Meðal annars gamla fólkið sem Sigrún talar um hér að neðan og er nú flutt hreppaflutningum eins og sauðfé. Hvað yrði um þetta fólk ef öldrunarþjónustan væri einkavædd og gengi fyrir græðgi auðmanna? Lesið t.d. þetta og þetta - þarna kristallast stefna frjálshyggjumannsins Guðlaugs Þórs Þórðarsonar í heilbrigðismálum. Óhugnanleg lesning og ekki gert ráð fyrir því sem varð efnahag Íslands að falli, grægðinni, sem er þó drifkraftur og uppistaða frjálsyggjunnar. Vonandi heldur heilbrigðisstarfsfólk áfram að koma í hópum eins og nú.

Frumlegustu mótmæli dagsins fannst mér vera mótmælin í Dimmuborgum í Mývatnssveit en þau voru líka þau fámennustu - eðlilega. Þar kom fólk saman til að fleygja gúmmískóm í gullkálfinn sem tákns siðspillingar, valda og siðblindu. Svar dagsins á Sigrún Sverrisdóttir, landpóstur og bréfberi í Mývatnssveit. Þegar fréttamaður spurði hana af hverju hún væri mætt á mótmælin í Dimmuborgum svaraði Sigrún: "Af því þjófnaður hefur aldrei verið vel séður í Mývatnssveit og mér finnst alveg svívirðilegt hvernig er búið að fara með íslensku þjóðina. En svívirðilegast af öllu finnst mér hvernig farið er með gamla fólkið sem er búið að byggja upp landið okkar. Það er flutt hreppaflutningum eins og hvert annað rusl." Vel mælt hjá Sigrúnu fyrir utan að vera auðvitað alveg hárrétt. Góðir, Mývetningar!

Haldinn var fyrsti mótmælafundurinn á Austurlandi í Tjarnargarðinum á Egilsstöðum í gær. Ung kona, Þórunn Ólafsdóttir frá Fáskrúðsfirði, var driffjöður og skipuleggjandi fundarins. Ræðumenn voru Björgvin Valur Guðmundsson og Ingunn Snædal, sem bæði fluttu stuttar en kjarnyrtar ræður. Þær voru teknar upp og ég klippti saman það sáralitla myndefni sem ég hafði úr fréttunum og skeytti saman við ræðurnar þeirra. Takið viljann fyrir verkið. Hljóðið er gallað alveg fremst en lagast fljótlega. Áfram Austfirðingar!

Ég klippti saman fréttaumfjöllun sjónvarpsstöðvanna um fundina. Takið eftir gjörólíkum efnistökum fréttamanna fréttastöðvanna. Það er dæmigert að uppákomur eins og sú sem Ástþór Magnússon og Eiríkur Stefánsson stóðu fyrir fái meiri umfjöllun en ástæða fundarins, ræðurnar og samhugur þúsunda fundargesta. Myndefni frá fundunum á landsbyggðinni var harla lítið. Nánast ekkert frá Ísafirði og ekkert frá Selfossi. Og hvergi bútar úr ræðum eða neitt slíkt. Ef einhver á myndefni frá þessum fundum væri gaman að fá það eða vísun á það á netinu.

Viðbót: Hér er ræða sem flutt var á fundinum á Selfossi í gær.

Á fundinum á Austurvelli töluðu Gylfi Magnússon, lektor við HÍ, og Svanfríður Anna Lárusdóttir, sem nú er atvinnulaus. Ekki veit ég hvort Svanfríður Anna er sviðsvön, en mikið fjári stóð hún sig vel! Ég varð mér úti um ræðu Gylfa, en á eftir að bera mig eftir ræðu Svanfríðar Önnu. Ef hún sér þetta má hún gjarnan senda mér hana. En hér er glæsileg ræða Gylfa Magnússonar:

"Fundarstjóri, ágætu fundargestir.

Það leika naprir vindar um efnahagslíf heimsins um þessar mundir. Óvíða kaldari en á okkar hrjóstruga landi. Yfir okkur hellast slæmar fréttir, gjaldþrot, uppsagnir, niðurskurður, tap og skuldir. Hnípin þjóð hlustar. Reið og ráðþrota.

Það er erfitt að vera bjartsýnn við aðstæður sem þessar. Aðrar tilfinningar ríkja.

Bölsýnin eykur enn á vandann. Til að endurreisa íslenskt efnahagslíf þarf margt. Eitt af því er bjartsýni. Þjóðin þarf að fá aftur trú á sjálfri sér og leiðtogum sínum. Trúa því að landsmenn séu á réttri leið.

Án þess koðnar allt niður áfram. Enginn þorir að sýna frumkvæði, hefja rekstur og ráða starfsfólk. Fólk sem getur unnið og vill vinna fær þá ekki vinnu. Atvinnutæki standa óhreyfð. Verðmæti eru ekki sköpuð.

Við hvorki viljum né þurfum aftur þá ofurbjartsýni og fífldirfsku sem gerði stjórnlausum áhættufíklum kleift að koma okkur á kaldan klaka. Með dyggri aðstoð og velþóknun ráðamanna sem létu fámennan hóp pappírsauðkýfinga fara um hagkerfið eins og engisprettur um akur.

Leiðtogar þjóðarinnar leyfðu hópi manna að sölsa undir sig öll helstu fyrirtæki landsins, skipta á milli sín öllum feitustu bitunum. Þeir léku sér með annarra manna fé. Ef einhvers staðar var fé án hirðis þá fengu þeir að hirða það. Þeir fengu meira að segja íslenska ríkisábyrgð fyrir mesta glannaskapnum. Umræðulaust. Enda réðu þeir umræðunni. Kváðu niður alla gagnrýni. Deildu og drottnuðu.

Það er komið miklu meira en nóg af slíku. Það hefur enginn trú á þessu lengur. Hvað gefur þá ástæðu til bjartsýni?

Jú, það er ýmislegt. Kannski fyrst og fremst það, að í lýðræðisríki eins og okkar þá ræður þjóðin á endanum. Hún velur þingmenn og forseta og getur skipt þeim út, hvort sem þeim líkar betur eða verr, þegar þeir hafa brugðist. Það verður án efa gerst við fyrsta tækifæri.

Þjóðin ræður stefunni. Hún getur ákveðið að sópa gamla hagkerfinu á öskuhauga sögunnar og reisa annað, nýtt og miklu betra á rústunum.

Til þess hafa Íslendingar alla burði. Við erum kraftmikil og vel menntuð þjóð, vinnusöm, útsjónarsöm og úrræðagóð. Okkur tókst á tuttugustu öld að byggja upp þjóðfélag sem við vorum stolt af með réttu. Friðsælt, opið og lýðræðislegt þjóðfélag með ein allra bestu lífskjör í heimi.

Við búum enn að öllu því sem þarf til að endurreisa þetta þjóðfélag og gera það enn betra. Fjármálakreppa eyðileggur ekki það sem mestu skiptir. Hún eyðir pappírsverðmætum.

Fólkið er enn hér. Menningin. Sagan. Auðlindir lands og sjávar. Ægifögur náttúran. Virðing fyrir lögum og reglum og trú á friðsamar lausnir. Þetta gerir okkur kleift að halda okkur í hópi þeirra þjóða heims sem búa best að þegnum sínum.

Vitaskuld bíður Íslendinga erfitt verkefni. Það er því miður nær óhjákvæmilegt að ástandið á eftir að versna á marga mælikvarða áður en það fer að batna aftur. Það eru engar auðveldar lausnir í boði. Fjölmörg heimili og fyrirtæki eiga eftir að ganga í gegnum erfiða og þungbæra fjárhagslega endurskipulagningu. Ríkið þarf að skera niður og hækka skatta.

Þetta eru ekki skemmtileg verkefni. Það er hins vegar ekkert sem fyrir liggur sem er óviðráðanlegt. Því fer raunar fjarri. Byrðarnar verða þungar um tíma en ef þeim er skipt á sanngjarnan hátt þá verða þær engum óbærilegar.

Nýja hagkerfið fær í vöggugjöf gríðarlegar skuldir. Einkageirinn skuldar mikið og mun raunar aldrei endurgreiða nema hluta þess. Hið opinbera mun skulda talsvert meira en landsframleiðslu eins árs. Það eru skatttekjur fjölmargra ára.

Þetta er auðvitað ekkert fagnaðarefni. Það er ekkert skrýtið að margir bölvi þeim sem komu okkur í þessa stöðu. Það á líka að draga þá til ábyrgðar, bæði siðferðilega og lagalega. Undanbragðalaust. Uppgjör við fortíðina er nauðsynlegur liður í uppbyggingunni.

Skuldirnar eru samt ekki, frekar en annað sem við þurfum að takast á við, óviðráðanlegar. Það hafa ýmis ríki þurft að takast á við skuldir sem þessar og tekist það. Þeim mun örugglega fjölga á næstunni enda því miður ýmis dæmi um ríki sem eru með lítið skárra fjármálakerfi en hið helsjúka íslenska kerfi var orðið undir lokin.

Það má líka ekki gleyma því að Ísland býr, þrátt fyrir allt, að sterku lífeyriskerfi. Það hefur fengið þungt högg. Eftir stendur samt mun betra kerfi en flestar aðrar þjóðir búa að. Þjóðin er líka ung. Það skiptir miklu að íslenska ríkið þarf ekki að hafa verulegar áhyggjur af lífeyrisskuldbindingum landsmanna, ólíkt mörgum nágrannaríkja okkar.

Hvað þarf á að gera? Það þarf að teikna upp nýtt hagkerfi með nýjum leikstjórnendum og nýjum leikreglum.

Um flesta þætti þess er líklega breið samstaða. Flestir vilja bæði öflugan einkageira og opinberan geira. Sá síðarnefndi heldur uppi velferðarkerfi og tryggir öllum aðgang að góðri menntun og heilsugæslu. Hið opinbera setur leikreglurnar og sér til þess að þeim sé fylgt. Þar þarf ýmsu að breyta.

Einkageirinn skapar verðmæti og skatttekjur. Hann þarf að losna við meinsemdir útrásarvíkinga, með öll sín eignarhaldsfélög, "Group", bókhaldsbrellur, vogaðar stöður, skattaskjól, eigna- og stjórnunartengsl, pólitísk tengsl og hvað þetta nú allt saman heitir. Þetta er hluti af því sem fara þarf á öskuhauga sögunnar. Ekkert af þessu skapaði nein raunveruleg verðmæti.

Í stað þess getur komið blómlegt atvinnulíf með fleiri og smærri fyrirtækjum, dreifðara en einfaldara eignarhaldi, meiri valddreifingu, meira gagnsæi, hraustlegri samkeppni, meiri nýsköpun, fleiri tækifærum fyrir alla. Opið, sanngjarnt og heilbrigt efnahagslíf.

Það þarf mörgu að breyta. Fyrst hugarfarinu. Sú hugmyndafræði sem kom okkur í núverandi stöðu er andlega gjaldþrota. Þeir sem fóru fyrir henni þurfa að víkja strax af sviðinu og láta öðrum eftir uppbygginguna. Hvort sem þeir eru í stjórnmálum, stjórnkerfinu, fyrirtækjarekstri, fara fyrir hagsmunasamtökum eða voru bara í klappliðinu.

Fyrsta skrefið til fyrirgefningar er að þetta fólk rétti fram sáttarhönd og axli ábyrgð með því að víkja. Því miður hefur lítið sést til þeirrar sáttahandar ennþá. Það glittir bara í löngutöng.

Allt þetta fólk má auðvitað starfa að uppbyggingunni en það má ekki og getur ekki stjórnað henni. Þeir sem strönduðu þjóðarskútunni eiga ekki að stýra henni af strandstað. Þeir geta ekki hvatt landa sína til dáða. Það hefur enginn trú á þeirra lausnum. Þeir mega hins vegar leggjast á árarnar með öllum hinum. Á almennu farrými.

Með nýrri sýn og nýrri forystu verða Íslendingum allir vegir færir. Okkur vantar ekkert annað til að hefja endurreisn Íslands."