Til varnar Björk og Sigur Rós

Ég nefndi í pistli fyrir nokkru að Sæmundur Bjarnason, vinur minn og gamall vinnufélagi, hefði gefið mér það ráð að svara aldrei athugasemdum í löngu máli heldur nota efnið frekar í nýjan pistil. Ég hef stundum gleymt þessu góða ráði og skrifað heilu ritgerðirnar í eigin athugasemdakerfi þegar mér er mikið niðri fyrir - sem er æði oft. Ég féll í þessa gryfju í gærkvöldi en ætla að bæta fyrir það með því að afrita athugasemdina yfir í nýjan pistil og prjóna aðeins við hana.

En áður en lengra er haldið langar mig að benda á frábæran þátt sem ég setti í tónspilarann. Það er þátturinn Samfélagið í nærmynd sem útvarpað var í morgun frá Grasagarðinum í Laugardal. Þar tekur Leifur Hauksson ýmsa tali, m.a. Ragnhildi Sigurðardóttur, vistfræðing. Takið eftir orðum Ragnhildar og útreikningum hennar. Þátturinn er merktur Samfélagið í nærmynd - Leifur Hauksson um náttúruna.

En tilefni pistilsins var athugasemd við síðustu færslu um tónleika Bjarkar og Sigur Rósar á morgun til varnar íslenskri náttúru þar sem sagt var: "...mér finnst þessir tónleikar svolítið gervi... ekki svona heill hugur á bak við." Þessu var ég aldeilis ósammála og svaraði á þessa leið:

"Ég held að bæði Björk og Sigur Rós séu mjög einlæg í vilja sínum til að vernda íslenska náttúru og þau vekja athygli á náttúruvernd á sinn hátt - sem tónlistarmenn.

Allir strákarnir í Sigur Rós eru náttúrubörn, það sást t.d. glögglega þegar þeir héldu tónleikaröð sína um allt land fyrir tveimur árum - ókeypis, undir berum himni víðast hvar og jafnvel á afskekktum stöðum eins og Djúpuvík á Ströndum. Myndbandið Heima var gert í þeirri ferð og sýnir heilmikið af íslenskri náttúru og þeir hafa sagst sækja andagift fyrir tónlist sína í hana. Fjölmörg myndböndin við lögin þeirra eru líka óður til náttúrunnar og gerast úti í náttúrunni.

Björk hefur alltaf talað máli náttúrunnar - en hún gerir það á sinn hátt eins og henni er einni lagið. Hún hefur að mínu viti ævinlega verið einlæg í sinni listsköpun og því sem hún hefur tekið sér fyrir hendur og sagt. Lastu svargrein hennar til Árna Johnsen í Mogganum um daginn? Hún var góð.

Fólk velur sér oftast þann tjáningarmáta sem því hentar best, í þeirra tilfelli er það tónlist og það vill svo vel til að þau eru öll mjög góðir listamenn og á þau er hlustað. Það er síðan misjafnt til hverra fólk höfðar. Ekki geta allir höfðað til allra, það er ógerlegt.

Björk og strákarnir í Sigur Rós hafa verið gagnrýnd fyrir að tjá sig almennt um málefni hér á landi af því þau hafa verið svo mikið erlendis. Þetta finnst mér vera reginmisskilningur. Það er einmitt búseta í öðrum löndum og heimshlutum sem opnar oft augu fólks fyrir þeim forréttindum sem við Íslendingar búum við - að hafa þessa dásamlegu náttúru í hlaðvarpanum hjá okkur.  Í þessum pistli sagði ég m.a.: "Sínum augum lítur hver silfrið og þeir eru æði margir Íslendingarnir sem kunna ekki að meta það sem þeir hafa í bakgarðinum en mæna aðdáunaraugum á allt í útlöndum og finnst það taka öllu öðru fram. Þetta er alþjóðlegt hugarfar - eða alþjóðleg fötlun - eftir því hvaða augum maður lítur silfrið".

Flestir kannast við þetta. Til dæmis hafa fjölmargir íbúar Parísar aldrei farið upp í Eiffelturninn, á Louvre-safnið eða í Versali. Þetta er of nálægt þeim. Við tökum ekki eftir því sem við höfum fyrir augunum dags daglega - eða okkur finnst það ekkert tiltakanlega merkilegt. Þetta er þarna bara, hefur alltaf verið þarna og verður líkast til um aldur og ævi... höldum við.

Ég vissi jú til dæmis að norðurljósin væru falleg, ekki spurning. En þetta fyrirbæri hafði ég haft fyrir augunum á hverjum vetri frá því ég man eftir mér og kippti mér ekkert upp við það. Svo fór ég að fara með erlenda ferðamenn í norðurljósaferðir fyrir nokkrum árum. Var brautryðjandi í slíkum ferðum. Þá fyrst áttaði ég mig á hversu stórkostlegt náttúrufyrirbrigði þau voru. Fólk hló, grét, tók andköf og gaf frá sér undarleg hljóð yfir þessu hversdagslega fyrirbæri að mínu mati. Þessi mögnuðu viðbrögð hinna erlendu gesta voru hugljómun.

Ég hef sömu eða svipaða sögu að segja um ótalmargt í íslenskri náttúru. Þótt ég hafi alltaf virt hana og metið mikils hef ég lært ótrúlega mikið á því að ferðast um með útlendinga og horfa á umhverfið með þeirra augum. Þannig hafa venjulegustu og hversdagslegustu hlutir í náttúrunni orðið óvenjulegir og stórbrotnir eins og hendi væri veifað. Sú upplifun er engu lík.

Nei, tónleikarnir eru ekki gervi... ég held að þessum tónlistarmönnum sé innilega annt um náttúruna, hvort sem það er þeim meðfætt og eðlislægt eða að þau kunni betur að meta hana af því þau hafa verið svo mikið í burtu frá henni. Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur og vonandi þurfum við Íslendingar ekki að harma örlög íslenskrar náttúru þegar við erum búin að leggja hana í rúst."

Þessi athugasemd var greinilega efni í annan pistil, en ég ætla að prjóna við og setja inn tvær greinar sem birtust í Morgunblaðinu. Sú fyrri er frá 10. júní sl. og þar fer Árni Johnsen, alþingismaður, niðrandi orðum um Björk og skoðanir hennar. Auk fordóma og fáránlegs málflutnings gerir Árni sig sekan um það, sem nafni hans og náfrændi Sigfússon og ótal fleiri álverssinnar gera - hann sýnir af sér fádæma þröngsýni. Árni talar um að álver hér eða álver þar geri ekkert til en gleymir alveg að nefna fórnirnar sem færa þarf til að framleiða orku handa öllum þessum álverum og hvaða afleiðingar þær fórnir hafa fyrir bæði okkur sem nú lifum og komandi kynslóðir. En orð Árna dæma sig sjálf. Björk svaraði fyrir sig 14. júní og gerði það vel. Svar hennar þarfnast ekki frekari skýringa.