Komið, spámenn...

Nýr pistill Eiríks Guðmundssonar í Víðsjá á Rás 1 fjallar um þörf Íslendinga fyrir sannindi. Eiríkur tekur síst of djúpt í árinni. Þangað til sannleikurinn kemur í ljós verðum við í lausu lofti - og það er afleitt. Stjórnvöld verða að tala meira við þjóðina - og segja sannleikann.

Komið, spámenn

Á Íslandi er nú töluverð þörf fyrir mikil sannindi. Þjóðin þráir speki, þráir sannindi, helst dálítið dularfulla speki, sem sögð er á framandi máli, við munum taka Dalai Lama fagnandi, rétt eins og við tókum bandaríska kvikmyndaleikstjóranum David Lynch fagnandi á dögunum. Eins og við tókum Evu Joly fagnandi, þegar hún kom og sagði okkur, beint eða óbeint, að hér hefðu glæpamenn verið að verki.

Það er eftirspurn eftir erlendum sannindum, og það er ekki að ástæðulausu! Þjóðin trúir ekki innlendu spekingunum, treystir ekki á íslenskt hyggjuvit, og það er eðlilegt, það voru jú Íslendingar sem léku okkur grátt. Þess vegna bíðum við nú eftir því að einhver komi, með eitthvað. Við erum opin fyrir austrænni speki, norrænni speki, andlegum fróðleik við trúum við sem við okkur er sagt, vegna þess að við erum beygð og þurfum á einhverju að halda. Í því ástandi sem Íslendingar eru nú taka þeir á móti hverju sem er. Helst einhverju heimsfrægu. Dalai Lama er á leiðinni til landsins, hann virkaði reyndar ekki beysinn í myndinni sem sjónvarpið sýndi í gærkvöldi, hann var eins og hver annar grínari, sem stakk til dæmis upp á því að menn leystu deilur Palestínumanna og Ísraelsmanna með því að fara í lautartúr. Menn eiga bara að róa sig niður, sagði Dalai Lama. Og svo var það spekin um að hinir fátæku séu hamingjusamari en hinir ríku. Stórhættulegur boðskapur, fyrir þjóð í þeirri stöðu, sem Íslendingar eru nú.

En það er sannarlega engin ástæða til að ýta mönnum út af borðinu, þótt þeir komi furðulega út, í einum sjónvarpsþætti, það er sjálfsagt að hlusta á Dalai Lama, og raunar alla þá sem vilja færa okkur einhvern uppbyggilegan boðskap. Ekki veitir af.

En sumarið, ágætu hlustendur, það er strax byrjað að slæva mann. Áður en maður veit af er maður farinn að borða pönnukökur með kanilsykri undir berum himni, áður en maður veit af er maður orðinn heimskulegur í stuttbuxum, það er vonlaust að hugleiða hlutskipti sitt, af einhverri alvöru, á stuttbuxum. Ekki síst þess vegna, veitir ekkert af uppörvandi innspýtingu inn í hugarfarið, þótt maður nenni ekki endilega, að láta segja sér, að róa sig niður. En hættan er sú, ágætu hlustendur, í maílok, að fegurðin í náttúrunni slævi mann, að maður gleymi sér glápandi niður Flosagjá, að maður gleymi sér undir allt of háum hamravegg, gleymi sér við að bera smurolíu á reiðhjólið, eða lesandi Kvöldvísur við sumarmál, franska skáldsögu um hafið, ég veit það ekki, ég veit ekki til hvers heimurinn ætlast af manni, ég veit ekki hvernig ég á að taka öllum þessum ráðleggingum, veit ekki hvað á að gera, þegar grænu skuggarnir skríða á land, volgir upp úr funheitum hafdjúpunum.

Ég veit ekki hvernig á að lifa kreppuna af. Ég veit ekki hvort Dalai Lama hefur svarið, eða David Lynch, eða Eva Joly, eða villt blóm sem vaxa undir hamravegg, eða andlit sem speglast í djúpum hyl á Þingvöllum, ég bind reyndar af einhverjum ástæðum vonir við rússneska hljómsveitarstjórann Gennadij Rosdestvenskij, sem ég sá í sjónvarpinu í gær. Það var bara eitthvað í því, hvernig hann talar og ber sig að, þegar hann stjórnar hljómsveit. Hann ku vera á leiðinni til landsins.

En þannig er staðan, nákvæmlega núna, ágætu hlustendur, á Íslandi er nú töluverð þörf fyrir sannindi, við bíðum eftir fljúgandi dúfum með hálsbindi, við bíðum eftir því að sannleikurinn komi siglandi, utan úr heimi, við nemum hann í viðtali, sem verður sent út með íslenskum texta síðar. Þangað til verðum við - eins og hingað til - algerlega í lausu lofti.

Víðsjá 25. maí 2009

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Víðsjá 25.5.09 - Eiríkur Guðmundsson - Komið, spámenn

Hallgrímr inn höfðingjadjarfi

Í Íslendingasögunum er sagt frá mönnum sem fóru á fund konunga í útlöndum. Fluttu þeir drápur og ýmsan skáldskap annan og hlutu að launum sverð eða skildi, gullbauga og annað skart. Væru þeir vopnfimir urðu þeir kannski eftir, fóru í víking með konungi og komu klyfjaðir verðmætum út til Íslands. Sá frægasti, Egill Skallagrímsson, hlaut líf sitt að skáldalaunum hjá Eiríki blóðöx hinum enska og heitir drápa sú Höfuðlausn. Hinir fornu kappar þóttu höfðingjadjarfir mjög og hlutu gjarnan frægð og frama fyrir.

Enn ganga íslenskir kappar fyrir erlenda konunga, höfðingjadjarfari en nokkru sinni. Í síðustu viku flutti Hallgrímur Helgason, rithöfundur, skemmtilega ræðu í Bergen í Noregi sem á dögum fornkappanna gæti hafa heitið Björgyn. Hann gekk djarfmannlega á svið, hinkraði andartak á leið að ræðupúltinu og hneigði sig hæfilega djúpt fyrir Haraldi Noregskonungi og Sonju drottningu. Flutti síðan mergjaða ræðu á máli innfæddra og kallaði upp í trjátoppana. Í ræðunni minntist Hallgrímur meðal annars á þann möguleika að Íslendingar kæmu aftur til baka til Noregs. Nokkrir munu reyndar þegar farnir.

En hér er þessi skemmtilega þrumuræða Hallgríms, bæði skrifuð og á myndbandi. Ég held að flestir ættu að geta skilið hana þótt hún sé á norsku. Góða skemmtun.

Tale på åpningsseremonien for Festspillene i Bergen
Grieghallen 20. mai 2009

Deres Majesteter, eksellenser, statsråder, fylkesmann, ordfører, kjære nordmenn.

Vi lever i en krisetid. Jeg kommer fra kriselandet, Island. Hva er en krise?

Jeg vokste opp i en tid med sterk inflasjon. Da jeg var tjue passerte den hundre prosent. Etter hvert klarte vi å få den ned igjen, men i de senere år har "inflasjonsspøkelset" kommet tilbake. Men da økonomien vår kollapset sist oktober forsvant det. Nå har vi noe kalt deflasjon - det motsatte av inflasjon. Vi trodde dette ville være noe positivt, men nei da. "Deflasjonen er farlig og skaper arbeidsløshet."

Inflasjon er et problem. Deflasjon er et problem. Livet er et problem.

Å vokse opp og leve i Skandinavia i siste halvdel av det tjuende århundre var et privilegium. Vi har vært velsignet med fred og fremgang, og nytt livet i det beste mulige samfunn. Likevel; livet må alltid være et problem, så vårt problem ble fraværet av problemer.

Vi tilbringer dagene foran pc-skjermen mens vi prøver hardt å møte deadlines som ikke har noe som helst med død å gjøre samtidig som vi leser om katastrofer i land langt borte. Vårt system er som en porblemløsingsmaskin som jobber døgnet rundt og automatisk fikser alle nye problemer vi støter på. Fra internett-porno til politiske flyktninger. I løpet av mitt liv har jeg til og med hørt folk klage på at de ikke lever i en "interessant tid", at ingenting skjer i vårt hjelmbekledde homoelskende sosialdemokratiske paradis.

Sommeren syttiåtte tilbrakte jeg i Norge. Jeg og en venn fikk sommerjobb dypt i skogene øst for Oslo. Med å telle trær. Sannsynligvis den mest umulige jobben i Norge. Og definitivt den mest umulige jobben for noen fra Island, Øyen Uten Trær. Men jeg var god i matte og husket godt. Hver dag gikk vi i mange mil og timer, min venn, jeg, og den gode gamle Ole fra Gudbrandsdalen. Jeg lærte ikke norsk den sommeren, for han snakket ikke med oss i det hele tatt. Han snakket bare, sporadisk, til trærne. De var hans venner, hans lidenskap, hans liv. På meg virket han som den erketypiske nordmann. For noen ganger virker det som om litteraturen deres er full av folk som elsker trær mer enn folk, fra Hamsuns Pan til Loes Doppler. Vi skjønner det ikke helt. Siden vi bare har fem trær på Island. Og de er så små at de ikke har lært å snakke ennå. Men deres trær er høye. Og man kan snakke til dem. Jeg tror dette må være grunnen til at dere alltid snakker i en slik høy tone med setninger som er på vei oppover. Dere prøver alltid å nå de høye furutrærne.

"Har du hørt om krisen de hadde på Island?! Kanskje kommer de tilbake hit alle sammen! Du må passe på! De liker ikke trær!"

Det er ikke egentlig sant. Vi elsker trærne våre, alle fem, og beundrer dem inderlig. For eksempel er de veldig gode i breakdans. Alltid på farten.

Vi har ingen trær, men mye vind. Dere har talløse trær, men ingen vind. For en ung gutt på nitten var Norge et utrolig land. Jeg forelsket meg i det. Stillheten i den norske skogen. Og stillheten i det norske samfunnet. Deres tilsynelatende perfekte samfunn.

Det virket som om ingenting hendte her. Som om dere bare tilbrakte dagene med å telle trær og ... penger. Men jeg var "in love with a fairytale" . Selvsagt hendte det ting her. Selvfølgelig hadde dere hatt deres andel drama. Du trenger bare å se på kongen her og minnes hans bestefar som sto på fremmed jord og festet medaljer på brystet til unge nordmenn som tre uker senere døde for fedrelandet. Norge har hatt sin del av vanskelig og dramatisk tid. Kanskje det er derfor dere har konsentrert dere om å skape et fredfullt og nyhetsløst samfunn som er opptatt med å dele ut Nobels Fredspriser og med å vinne gullmedaljer for skiskyting heller enn krigsskyting.

Vi har aldri hatt en krig på Island. Bare et par Torskekriger mot britene. Som vi vant, selvsagt. Vi har aldri tapt noe for britene. Vi fant til og med Amerika for dem, og så tapte de det. Det er derfor de sist oktober slo tilbake mot oss og brukte sine terroristlover til å knuse våre største banker, som ledet til at vår økonomi kollapset, som ledet til en revolusjon som veltet regjeringen.

Men selvsagt kan vi ikke skylde alle våre problemer på britene. Mesteparten av dem var hjemmelagde. For første gang i mitt liv så vi at det hendte noen virkelig dramatiske og vanskelige ting. Endelig levde vi i en "interessant tid". Ingen ble drept, men mange ble skadet, og skades fremdeles. Deflasjon, arbeidsløshet, konkurser, skilsmisser, stress ... En nyfunnet nasjonal selvtillit alvorlig såret... Det var en brutal oppvåkning fra de "gode tidene" da vi trodde vi hadde kommet ut av vår egen mørke og vanskelige historie og skapt Nordens Dubai. Men det viste seg å være et korthus bygget på sand. En gruppe frekke forretningsmenn, paralyserte politikere og en Nero i sentralbanken feilet landet sitt så fullstendig at vi må bygge opp alt fra bunnen igjen.

I fjor virket banken din en million ganger større og sterkere enn boken du holdt på å skrive. Den hadde over ti tusen ansatte i tretten land, eide en fotballklubb i London og hele eliteserien på Island, og kjørte TV-reklamer døgnet rundt. Da du møtte eieren (som ved siden av West Ham United, Excel Airways og Eimskip Shipping også eide forlaget ditt) følte du det som om du trykket hender med kong Midas. Du spurte til og med deg selv om du ikke kunne sette hans verdifulle håndtrykk på kontoen din...Vi var alle litt skremt av våre oligarker. Men: den dagen boken din ble utgitt, forsvant banken og eieren mistet alt. Nå har han ikke engang råd til boken din. Så dramatisk. Så treffende. For en klisjé.

Ja. Pennen er mektigere en penger. Det visste vi selvsagt, men nå vet vi det igjen, bedre og helt sikkert.

Vi trengte en krise. Vi trengte den som fylliken trenger avvenning. Krisen har lært oss mange ting. Den har lært oss at behov er greit men grådighet er det ikke. At milliardærer ikke kan bygge et lands rykte, men de kan lett ødelegge det. At bare når du har mistet alt du eier, finner du ut hva du virkelig eier. At hvis du prøver å begrave din egen historie, vil historien begrave deg. Og: Du trenger penger for å tjene penger og du trenger penger for å lage kunst. Men kunst tjener alltid mer penger enn penger, for penger kan ikke male, kan ikke synge, kan ikke skrive annet enn sjekker.

Enhver depresjon har en lys side. Når du heller håp i den giftige drikken desperasjon, blir den til inspirasjon. Krise er grunnlaget for suksess. Vi kan spørre oss om Ibsens verk ville vært like bra dersom han som liten gutt ikke hadde opplevd sin fars økonomiske krise.

Island er nå et annet land. Istedenfor å lytte til politikere lytter vi til poeter. Istedenfor å vise frem pengene sine viser folk frem gjelden sin.

Krise er speilet som bare viser deg dine feil. Og du trenger å se inn i det, slik at du kan gjenkjenne dem dersom de viser sitt ansikt igjen. Krisen har lært oss at næringslivet ikke er så viktig som å få næring fra livet.

Tusen takk.

Gullkorn mannanna

Ef þú vilt vera þjófur skaltu hlusta vel á mig,
steldu nógu miklu og þá semja þeir við þig.
Sá sem stelur litlu skilur ekki baun
í hvernig kerfið virkar
og að lokum lendir inni á Litla Hrauni.

Hljómar sannleikanum samkvæmt, ekki satt? Þetta er brot úr texta á plötu sem kemur út um miðja næstu viku. Lagið sem textinn er úr heitir Þjóðarskútan. Ég hef verið í forréttindahópi undanfarna daga, sem er fátítt en í þessu tilfelli mjög gefandi og skemmtilegt. Ég fékk að hlusta á alla nýju Mannakornsplötuna - Von. Hún er algjört gullkorn.

Eini tónlistarmaðurinn sem hefur komist næst því að vera tónlistarlegt átrúnaðargoð í lífi mínu er Ómar Ragnarsson. Þá var ég um 10 ára og Ómar að hefja feril sinn. Cliff Richard komst ekki með tærnar þar sem Ómar hafði hælana á þeim tíma nema hvað mér hefur líklega fundist Cliff sætari en Ómar. Þó er það alls ekki víst.

Fyrir utan þetta hefur aðallega tvennt staðið að ráði upp úr í tónlistarsmekk mínum. Mér fannst, og finnst enn, Dark side of the moon með Pink Floyd besta plata allra tíma. Og mér finnst Pálmi Gunnarsson besti söngvari á Íslandi - og eru þeir þó ansi margir mjög góðir. Það er eitthvað töfrandi og seiðmagnað við raddbeitingu Pálma. Hvernig hann tjáir hvað sem hann syngur. Hvernig hann kemur textanum frá sér, svo skýrt en þó eðlilega. Minnir mig á hvernig Hilmir Snær gat látið texta Shakespeares hljóma eins og nútímatalmál á fjölum Þjóðleikhússins um árið. Pálmi er og hefur verið minn uppáhaldssöngvari í fleiri áratugi en ég kæri mig um að muna.

Hitt Mannakornið er auðvitað Magnús Eiríksson. Í augnablikinu man ég ekki eftir öðru eins eintaki af tónlistarmanni. Manni sem getur allt í senn - samið ódauðleg lög og texta, spilað, sungið og líka tekið ljóð skáldanna og samið ógleymanleg lög við þau. Ég er sannfærð um að margir átta sig ekki á hve löng og glæsileg afrekaskrá Magnúsar er. Við heyrum lögin, þau sitja í okkur en við pælum ekkert sérstaklega í hver samdi þau. Man einhver eftir lögum eins og Ég er á leiðinni, Ræfilskvæði, Jesús Kristur og ég, Göngum yfir brúna, Braggablús... Svona mætti halda áfram lengi. Allt lög eftir Magnús og textar eftir hann, Stein Steinarr, Vilhjálm frá Skáholti. Man einhver eftir þessu textabroti:

Ofmetnastu ekki
af lífsins móðurmjólk.
Kirkjugarðar heimsins
geyma ómissandi fólk.
(Ómissandi fólk - lag og texti Magnús Eiríksson)

Einn aðalstyrkur Magnúsar Eiríkssonar sem textahöfundar er að hann hittir mann í hjartastað og sem lagahöfundar að lagið hverfur ekki úr huga manns, gleymist ekki. Sumir eru annaðhvort góðir lagahöfundar eða textahöfundar - en Magnús er snillingur í hvoru tveggja.

Þegar þessir tveir leggja saman, Pálmi og Magnús, getur ekki annað en komið út úr því frábær tónlist. Því höfum við fengið að kynnast í hvað... 30 ár? Ég man ekki hvað þeir hafa unnið lengi saman. Ég hef notið þess í tætlur að hlusta á nýju plötuna, Von, aftur og aftur og aftur. Þetta eru fjölbreytt lög - tregi, húmor, rómantík, sorg, ástríða, gagnrýni, háð... Þeir spila á allan skalann. Eitt lagið, Kraftaverk, hefur hljómað á Rás 2 (veit ekki um aðrar útvarpsstöðvar) og ég kannaðist strax við það. Platan verður reyndar plata vikunnar á Rás 2 alla næstu viku. Leggið við hlustir.

Ég beitti öllum mínum sannfæringarkrafti - sem getur verið allnokkur þegar mikið liggur við - við útgefandann til að fá að skrifa um plötuna og birta einn texta og lag. Það tókst og ég þakka fyrir góðfúslegt leyfið, sem er ekki sjálfgefið að fá. Ætli Jens Guð kalli þetta ekki að skúbba. Ég hef aldrei skrifað um tónlist, aldrei langað til þess fyrr. Er enda enginn sérfræðingur eða tónlistarspekúlant og nýt tónlistar með tilfinningunum og hjartanu, ekki höfðinu. En mig langaði að segja frá þessari plötu því tónlistin snerti mig svo innilega. Og ég má til með að nefna umslagið. Það er listaverk, enda eftir Ólöfu Erlu sem ég man eftir að fjallað var um í sjónvarpinu í vetur. Þvílík listakona! Sjáumst í Salnum í Kópavogi á fimmtudaginn - það verður gaman!

Farðu í friði

Við fæðumst til að ferðast meira,
fæðing dauði er ferðalag.
Margra bíður sultur seyra
en sumum gengur allt í hag.

Öll við fáum okkar kvóta
af meðlæti og mótlæti.
Flest við munum einnig hljóta
okkar skerf af ástinni.

Farðu í friði góði vinur
Þér fylgir hugsun góð og hlý.
Sama hvað á okkur dynur
aftur hittumst við á ný.

Úr hjarta mínu hverfur treginn
er ég hugsa um hlátur þinn.
Bros þitt veitti birtu á veginn
betri um stund varð heimurinn.

Farðu í friði góði vinur
Þér fylgir hugsun góð og hlý.
Þar til heimsins þungi dynur
þokar okkur heim á ný.

Sólin skín á sund og voga
sumar komið enn á ný.
Horfið burt í bláum loga
stjörnublik á bak við ský.

Lag og texti: Magnús Eiríksson

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Mannakorn - Farðu í friði
• Mannakorn - Farðu í friði

Spilling og mútur

Fyrir kosningar logaði þjóðfélagið vegna upplýsinga um styrki til stjórnmálaflokka og stjórnmálamanna. Ekki vannst tími fyrir kosningar til að klára þá umræðu og fá botn í styrkjamálin sem vel má flokka sem spillingu og mútur. Við gengum til kosninga án þess að vita fyrir víst hvaða einstaklingar eða flokkar höfðu gerst sekir um að þiggja mútur, hve háar og hvert endurgjaldið var. Mig langar að beina þeim tilmælum til fjölmiðla að taka þessi mál upp aftur og upplýsa það sem á vantaði. Hér er sýnishorn af þeirri umræðu.

Svo hrökk ég við þegar upplýst var um kjör þingmanna fyrir nokkrum dögum. Það sem stakk mig einna mest við ljómandi góða og vel fram setta úttekt Ingólfs Bjarna í fréttum RÚV á kjörum þingmanna var þetta: Þingmenn geta látið Alþingi endurgreiða sér styrki til stjórnmálaflokka. Semsagt - ef t.d. Birgir Ármannsson vill gefa Sjálfstæðisflokknum 100.000 krónur þrisvar á ári, Árni Þór Sigurðsson Vinstri grænum, Kristján Möller Samfylkingu, Birkir Jón Framsóknarflokknum eða Þráinn Bertels Borgarahreyfingunni - þá geta þeir rukkað Alþingi um peningana. Það þýðir einfaldlega að við, skattborgarar, erum látin borga göfuglyndi þingmanna í garð flokkanna sinna. Ef hver einasti þingmaður gefur flokknum sínum t.d. 100.000 krónur á ári gera það 6,3 milljónir úr vasa almennings. Hvað í fjáranum á þetta eiginlega að þýða? Hvað erum við búin að borga háar fjárhæðir til flokkanna samkvæmt þessari Fjallabaksleið? Misskil ég eitthvað hérna? Horfið á fréttina og segið mér endilega að þetta sé rangur skilningur hjá mér.

En kannski var þessi frétt bara árás RÚV - og nú mín - á þingmenn. Það myndi Gunnar Birgisson segja. Allar fréttir um vafasama eða undarlega stjórnunarhætti hans eru árás vinstri manna og fjölmiðla á hann persónulega - og nú dóttur hans. Enda gengur Gunnar á Guðs vegum... ja, eða alltént nafna síns í Krossinum sem styður hann heilshugar í umboði almættisins. Hverjir handhafar sannleikans í heiminum eru hefur alltaf verið umdeilt - og verður um ókomna tíð.

Hitt er svo annað mál að umburðarlyndi þjóðarinnar gagnvart spillingu er að þverra mjög hratt. Í byrjun maí birti Capacent Gallup niðurstöðu úr nýjum Þjóðarpúlsi og þá hafði spillingarbarómeter íslensku þjóðarinnar breyst verulega - og ekki var nú vanþörf á. Munið þið eftir þessu?

Í Krossgötum Hjálmars Sveinssonar í gær var mjög fróðleg umfjöllun um spillingu og mútur. Hjálmar ræddi við Gunnar Helga Kristinsson, stjórnmálafræðing, og Nönnu Helgu Valfells sem skrifaði nýlega BA ritgerð með titlinum Fjárreiður stjórnmálaflokka, spilling, hagsmunir, lög. Í formála vitnar Hjálmar í ummæli úr ritgerðinni sem höfð eru eftir brasilískum hugsuði sem sagði: "Spilling er aldrei verk eins einstaklings. Hún felur alltaf í sér hóp af fólki sem er tengt saman með einni grundvallarreglu - að skiptast á greiðum. Þessi sameinaða spilling er byggð á hefðbundnu siðgæði, vel treystum vináttuböndum og tækifærum sem gefast. Það verður til þess að glæpir geta átt sér stað án refsingar. Aðaleinkenni hennar er óþolandi hroki."

Eflsaust dettur mörgum ýmsir og ýmislegt í hug við lestur þessarar litlu tilvitnunar. Því öll þekkjum við opinber og óopinber dæmi um spillingu á Íslandi. Við höfum verið furðanlega umburðarlynd - en ekki lengur. Ég hengi þennan athyglisverða kafla úr Krossgötum neðst í færsluna. Hlustið vel.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Krossgötur 23. maí 2009 - Spilling og mútur

Sakamálin saksóknarans

Þar kom að því að eitthvað gerðist, nærri 8 mánuðum eftir hrun. Allir hafa þeir því haft nægan tíma til að fela slóðir og eyða gögnum. Eða hvað? Eva Joly sagði reyndar að hægt væri að rekja peningaflutninga fram og aftur blindgötuna um langt skeið. Vonandi er það rétt, en þá er að fá upplýsingarnar.

Norðurlöndin gerðu nýverið samning við Bresku Jómfrúreyjar (sem Tortóla tilheyrir) um að fá upplýsingar um skúffufyrirtæki og sitthvað þvíumlíkt. En hvernig standa málin með Kaupþing í Lúx? Nóg virðist hafa farið af þýfi þar í gegn, skilst manni. Sigrún Davíðsdóttir hefur unnið ötullega að upplýsingaöflun um þessi mál - skúffufyrirtæki og leynifélög hér og hvar - og hún er líklega orðin sérfræðingur í skattaskjólinu Lúxemborg. Ég bendi á hina ómetanlegu pistla hennar í Speglinum sem lesa má og hlusta á hér. Pistlar Sigrúnar eru hafsjór af fróðleik.

En loksins, loksins er eitthvað að gerast. Sérstakur saksóknari kominn í stellingar og búinn að gera húsleit. Þetta hefði gerst fyrir löngu víða annars staðar - og menn verið hnepptir í varðhald vegna þess að rökstuddur grunur væri um að lögbrot hefði verið framið. En ringulreiðin sem tröllriðið hefur stjórnsýslunni hér er með ólíkindum. Enginn veit af hverju ekkert var aðhafst strax. Hinir brotlegu bjuggust við því og gerðu ráðstafanir eins og fram kemur m.a. í myndbandi hér. En enginn var handtekinn, engar eignir frystar - ekkert slíkt hefur gerst ennþá.

Hvort saksóknari og hans fólk fann eitthvað við húsleit og þá hvað vitum við ekki. Né heldur af hverju var byrjað akkúrat þarna. En af nógu er að taka og einhvers staðar verður að byrja. Til upprifjunar bendi ég á pistilinn  Réttlæti óskast - má kosta peninga. Ég var orðin allverulega óþolinmóð fyrir 2 mánuðum, hvað þá núna.

Ég klippti saman nokkrar fréttir um Katar-Kaupþingsmálið. Fréttir af kaupum Katarfurstans birtust fyrst 22. september sl. Svo heyrðist ekkert af því máli fyrr en í janúar þegar farið var að draga þann gjörning í efa. Ólafur Ólafsson og Sigurður Einarsson mótmæltu hástöfum, gáfu út yfirlýsingar og sögðu viðskiptin ofureðlileg. Einmitt það.

Fréttir Stöðvar 2 og RÚV frá september 2008, janúar 2009 og maí 2009

Kastljós 19. janúar 2009 - Ólafur Ólafsson, Pétur Blöndal og Vilhjálmur Bjarnason

Ég hef fjallað um hinar undarlegu Nærmyndir af auðmönnum sem birtust í Íslandi í dag í ársbyrjun. Hér gat ég mér þess til að tilgangur þeirra væri að mýkja hug og hjörtu landsmanna gagnvart þeim þegar eitthvað stóð til. Hér er ein Nærmyndin í athyglisverðu samhengi. Einnig var gerð Nærmynd af Ólafi Ólafssyni. Takið eftir að hún birtist á skjánum 13. janúar, en fyrsta fréttin af meintum svikum í Katar-Kaupþingsmálinu birtist 14. janúar og fleiri næstu daga. Þetta er auðvitað afskaplega heppilegt - búið að mýkja okkur svolítið með notalegri Nærmynd rétt áður en sprengjurnar falla. Klókur leikur eða undarleg tilviljun?

Ísland í dag 13. janúar 2009 - Nærmynd af Ólafi Ólafssyni

Síðast en hreint ekki síst hengi ég við færsluna tvö Spegilbrot. Hið fyrra er frá 20. janúar og er viðtal við Vilhjálm Bjarnason um Katar-Kaupþingsmál. Hið síðara er pistill Sigrúnar Davíðsdóttur frá 30. janúar um Katar, Kaupþing, Lúx og Líbýu. Mjög fróðlegt.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Spegillinn 20.1.09 - Vilhjálmur Bjarnason um Katar-Kaupþing
• Spegillinn 30.1.09 - Sigrún Davíðsdóttir um Katar, Kaupþing, Lúx og Lýbíu

Gjaldþrot og upprisa þjóðar

Ég skrifaði þennan pistil í upphafi efnahagshrunsins, eða 4. október sl. Mundi eftir Spegilsviðtali sem hafði vakið athygli mína tæpum tveimur mánuðum áður um argentínska efnahagsundrið og síðan gjaldþrot þjóðarinnar. Ég held að það sé ekki vitlaust að rifja þetta upp og birta aftur með myndinni um efnahagshrun Argentínu sem varð fyrir ekki svo ýkja löngu síðan. Hvort sem þið lesið pistilinn eða ekki - horfið að minnsta kosti á myndina. Hún er mögnuð. Neðst í færsluna hengi ég Spegilsviðtalið sem vitnað er í í pistlinum. Hlustið á það líka.

Verða hin nýju, íslensku yfirvöld of hrokafull - eina ferðina enn - til að læra af reynslu annarra þjóða? Verður enn og aftur talað um hinar frægu "séríslensku aðstæður" og öllu klúðrað? Maður spyr sig...

Gjaldþrot og upprisa þjóðar

Ástand efnahagsmála á Íslandi yfirskyggir alla aðra umræðu þessa dagana og ekki að ástæðulausu. Við erum skelfingu lostin og dregist hefur úr hömlu að stjórnvöld finni lausn á vandanum sem blasað hefur við alllengi. En við erum líka öskureið út í þá ofurlaunuðu, eigingjörnu gróðapunga og áhættufíkla sem hafa leikið sér með efnahag þjóðarinnar og að því er virðist teflt svo djarft að ekkert mátti út af bregða til að spilaborgin hryndi.

Þegar ástandið jafnar sig, sem það hlýtur að gera um síðir, og óttinn hjaðnar náum við vonandi þeirri sálarró að geta íhugað hverju er um að kenna, lært af reynslunni og hindrað að slíkt ástand komi upp aftur. Þar á ég við þær aðstæður sem þessum mönnum voru skapaðar til að seðja áhættufíkn sína og græðgi, skort á regluverki, aðhaldi og eftirliti með því hvernig þeir umgengust fjármuni og spiluðu með efnahag og orðstír lítillar þjóðar sem ekki má við miklu hnjaski. Ég fæ ekki betur séð en þar sé við að sakast þá stjórnmálaflokka sem sátu við völd, veittu frelsið mikla, sömdu og samþykktu lögin en hirtu ekki um að hnýta lausa enda. Og létu undan þrýstingi. Meðal annars þess vegna er svo hlægilegt að hlusta á framsóknarforkólfana Guðna, Valgerði, Siv og fleiri sem öll bera ábyrgð á ástandinu eftir langa valdasetu og helmingaskipti, en tala nú af heilagri vandlætingu eins og þeim komi málið ekki við, þau séu alsaklaus og flokkurinn hafi breyst úr maddömu í mey við það eitt að lenda í stjórnarandstöðu.

Eftirsóttustu viðmælendur fjölmiðlanna, fyrir utan ráðherra, eru nú hagfræðingar. Einn segir eitt og sá næsti eitthvað allt annað. Sumir eru bjartsýnir, aðrir svartsýnir. Þeir láta sér um munn fara alls konar orð og hugtök sem enginn skilur nema kollegarnir og kannski þeir sem vinna í fjármálabransanum. Greiningardeildir bankanna, sem nú ku allir standa tæpt, hafa undanfarna daga, vikur og mánuði rutt út úr sér alls konar hagspám og þær eru með sérheimasíður hjá öllum fjármálastofnunum. Bunan stendur út úr talsmönnum þeirra um skortstöður, hagtölur og línurit og þeir spá hinu og þessu næstu vikur og mánuði. Rýnt er í tölur og gröf en það sem gleymist gjarnan er fólkið sem er á bak við tölurnar eða sem tölurnar vísa í, fjárhagur þess, heimili, heill, velferð, viðhorf og hamingja. Tölur eru blóðlausar og skortir alla mennsku og hlýju. Þær taka ekki tillit til raunveruleikans sem maður lifir í og sýna eitthvað allt annað. Enda þótt hagfræði og tölur séu nauðsynleg tæki til vissra hluta eru þau ekki veruleikinn sjálfur og geta ekki náð utan um allar hliðar hans.

Um miðjan ágúst sl. var að venju athyglisverð umfjöllun í Speglinum á RÚV.Þar var tilefnið gjaldþrot argentínsku þjóðarinnar ekki alls fyrir löngu. Látum Spegilsmenn hafa orðið: "Það var einu sinni talað um argentínska efnahagsundrið en svo varð argentínska ríkið gjaldþrota. Er nokkuð sameiginlegt með Argentínu og Íslandi og hvað segja hagtölur okkur? Við ræðum við Hólmfríði Garðarsdóttur, lektor.

Á tíunda áratugnum voru stofnanir í Argentínu einkavæddar í stórum stíl. Það var meðal annars fyrir tilstilli Alþjóðabankans og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Hagtölur voru svo jákvæðar að talað var um "argentínska efnahagsundrið". En svo varð landið gjaldþrota árið 2001 og nú huga stjórnvöld að því að ná aftur til ríkisins flugfélögum sem voru seld alþjóðlegu fyrirtæki. Hefðu Íslendingar átt að læra meira af þeirra reynslu? Hólmfríður Garðarsdóttir, lektor við Háskóla Íslands, þekkir vel til stjórnmála í Argentínu. Hún spyr í ljósi þess sem þar gerðist hversu raunhæf mælieining hagfræðin sé og hvaða merkingu tölur hennar hafa. Er hún raunveruleg speglun samfélagsins eða er þörf á því að skoða það með fjölbreyttari aðferðum."

Þetta var bara byrjunin á umfjöllun Spegilsins, sem var afskaplega athyglisverð. Hólmfríður segir m.a. um það sem gerðist í kjölfar gjaldþrotsins að Argentínumenn hafi orðið mjög ákveðnir í að bjarga sér sjálfir eftir kaosástandið sem varði í um tvö ár. "Við höfum eitthvað annað til að bera heldur en það sem einhverjir aðrir ætlast til af okkur," sögðu þeir. Argentínumenn öðluðust sjálfsöryggi til að reiða sig á sjálfa sig í kjölfar niðurbrotsins. Þeir hættu að leita að módelum fyrir velgengni og velferð annars staðar og studdust frekar við það sem hentaði þeim við þær aðstæður sem þar ríktu. Þetta var ekki átakalaust og Argentína fór í gegnum hræðilegar hremmingar, náði upprisu en nú eru aftur komnar alvarlegar krísur sem snúast aðallega um atvinnuleysi.

Einkavæðingarferlið í Argentínu er að ganga til baka. Það gekk allt út á hagfræði en tók ekki tillit til annarra hliða á mannlífinu eins og kemur fram í viðtalinu við Hólmfríði. Í ljós kemur að hagtölur hafa enga merkingu fyrir almenning sem lifir í landinu. Hólmfríður segir: "Þú ert annaðhvort bóndi í norðurhluta landsins, suðurhluta þess, eða íbúi í borg. Það er búið að loka bankaútibúinu í þorpinu þínu, búið að loka búðinni, gjaldmiðillinn þinn hefur ekkert vægi, ekkert gildi, enga merkingu... þá skipta hagtölur engu máli." Íbúar hugsa um það eitt að lifa frá degi til dags.

Kannast einhver við þessa lýsingu?

Hólmfríður heldur áfram: "Ég hef svolítið verið að bera þetta saman við það sem hefur verið að gerast á Íslandi og upplýsingarnar sem komu fram í febrúar á þessu ári þar sem við vorum ennþá - okkar fjármálaspekúlantar voru ennþá að segja okkur að þetta væri allt í lagi. Hér væri allt á byljandi blússi og við værum í fínum gír. Svo kemur bara apríl, maí og júní og það er einhver allt annar veruleiki sem blasir við okkur. Hann er að byrja að hafa áhrif á Íslendinga. Þá einhvern veginn blasir kaldhæðnin í hagtölunum við." Virðing almennings fyrir þeim sem réðu og voru kjörnir til að hafa áhrif og fara með völd og peninga hrundi og ekki hvað síst virðing fyrir hagspekingum og fjármálaspekúlöntum.

Efnahagsundrið í Argentínu stóð yfir frá um 1990 til 2000, það er ekki lengra síðan.

Hólmfríður spyr að lokum: "Hversu raunhæf mælieining er hagfræðin? Hvaða merkingu hafa tölurnar? Er það einhver speglun á samfélagið? Eru bókmenntir ekki miklu betri spegill, þar sem lýst er raunverulegum aðstæðum fólks, viðhorfum, sjónarmiðum, vangaveltum og efasemdum, heldur en hagtölur?" Er það ekki? Ég held það.

Efnahagshrun Argentínu - 1. hluti

Efnahagshrun Argentínu - 2. hluti

Efnahagshrun Argentínu - 3. hluti

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Spegillinn 18.8.08 - Hólmfríður Garðarsdóttir um efnahagshrun Argentínu

Sannleikanum verður hver sárreiðastur...

...og sumir Draumalandinu líka. Ég hef ekki ennþá getað skrifað um Draumalandið, slík áhrif hafði myndin á mig. Þarf að sjá hana að minnsta kosti einu sinni enn - ef ekki tvisvar. En ýmsir hafa tjáð sig um myndina og sumir hrósað, aðrir gagnrýnt. Það sem gagnrýnendur myndarinnar hafa helst út á hana að setja er hægt að draga saman í eitt orð: "Áróður". Í neikvæðri merkingu.

En hvað er áróður? Orðabókin segir: "umtal eða skrif til að fá menn til að taka afstöðu með eða móti einhverju eða einhverjum; málafylgja, fortölur". Neikvætt? Ekki endilega. Það hefur hingað til ekki þótt neikvætt að beita einhvern fortölum eða vera málafylgjumaður - fylginn sér. En einhvern veginn hefur maður alltaf á tilfinningunni að í notkun orðsins "áróður" felist að verið sé að ljúga að manni. Yfirleitt er það líka svo.

En það er óralangt í frá að verið sé að ljúga í Draumalandinu. Þvert á móti - þar er sagður nakinn, harðneskjulegur, hrikalegur sannleikurinn. Og sannleikurinn hefur meðal annars þann eiginleika að afhjúpa. Það gerir Draumalandið. Myndin afhjúpar fáránleikann, ofstækið, niðurlæginguna, eyðilegginguna og firringuna í kringum aðdragandann að og vinnuna við Kárahnjúkavirkjun.

Sannleikurinn er svo sár að þótt ég hafi verið alfarið mótfallin framkvæmdunum tókst samt að láta mig skammast mín. Ég skammaðist mín fyrir þetta fólk, stjórnmálamennina og öfgamennina sem lögðust flatir fyrir erlendum auðhringum og keyrðu þetta verkefni áfram af mesta offorsi sem sögur fara af í íslenskri atvinnusögu. Og nú er þetta að endurtaka sig með álvershugmyndirnar í Helguvík og á Bakka. Öllu á að fórna, öllu að kosta til, eyðileggja allt sem fyrir er - fyrir nokkur störf í verksmiðju.

Draumalandið er ekki áróðursmynd. Hún er nákvæmlega það sem okkur vantaði - innsýn í hina hliðina. Hliðina sem var þagað um. Hliðina sem var falin þegar framkvæmdirnar voru keyrðar í gegnum kerfið, óhagstæðar rannsóknarskýrslur faldar, þaggað niður í þeim sem vissu hve fáránlegar framkvæmdirnar voru og hve hörmuleg áhrif þær hefðu á efnahag þjóðarinnar. Draumalandið er mynd, sem sýnir okkur upphafið að endalokunum. Sýnir okkur hluta firringarinnar sem varð Íslandi að falli - í alvörugefnum spéspegli.

Ef við Íslendingar værum skynsöm, klár þjóð myndum við sjá til þess að þetta gerðist aldrei, ALDREI aftur. En það á að endurtaka leikinn í Helguvík og á Bakka. Með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir efnahaginn sem er í rúst, náttúruna sem á sér engan sinn líka í heiminum, orkuauðlindirnar sem eru ekki óendanlegar og orkan hvorki endurnýjanleg né hrein. Og við gefum erlendum auðhringum orkuna, eða því sem næst. Eða hvað? Við vitum það ekki. Við fáum ekki að vita á hvað orkan er seld og hve mikið heimilin í landinu þurfa að niðurgreiða hana. Hvað er fólk að hugsa? Hvað eru fjölmiðlarnir að pæla?

Snemma í mánuðinum las ég grein í Fréttablaðinu eftir Skúla Thoroddsen. Hann var ekki ánægður með Draumalandið og býr enda á Reykjanesi. Hann vill álver í Helguvík og engar refjar. Önnur grein birtist fyrir nokkrum dögum, líka í Fréttablaðinu, eftir Jón Kristjánsson. Hann var heldur ekki ánægður, enda fyrrverandi þingmaður og ráðherra Framsóknarflokksins sem ber einna mesta ábyrgð á Kárahnjúkavirkjun. Grein Skúla er hér og grein Jóns hér.

Í dag birtist svo grein eftir annan leikstjóra Draumalandsins, Þorfinn Guðnason, þar sem hann svarar þessum tveimur herramönnum á mjög sannfærandi hátt. Ég tek undir allt sem Þorfinnur segir.

Halló, Kópavogur!

Þetta eru þónokkuð mörg árslaun. Eru ekki sveitarstjórnarkosningar að ári?

Kastljós 19. og 20. maí 2009

 

 

Fréttir Stöðvar 2 - 20. maí 2009

Æmt og skræmt í eldhúsinu

Það er ekki oft að ég nenni að horfa og hlusta á eldhúsdagsumræður - sem ég held að heiti "Umræður um stefnuræðu forsætisráðherra" á virðulegu þingmáli í messu með hálstau. En það gerði ég í gærkvöldi - frá upphafi til enda. Vaðallinn í sumum fór reyndar inn um annað og út um hitt og mér finnst ótrúlegt að hlusta á fáfengilegt röflið í fulltrúum þeirra stjórnmálaflokka sem áttu stærstan þátt í að koma þjóðinni á hausinn. Þeir skjóta eiturörvum út og suður og kvarta sáran yfir að ekki sé búið að moka flórinn sem flokkarnir þeirra sáu um að dreifa í tonnavís í 12 til 18 ár. Eins og það sé hægt á örfáum vikum eða mánuðum.

Þessi tvískinnungur minnir óneitanlega á framferði auðjöfranna og furðulegt nöldrið í þeim um "þjóðnýtingu" og "ríkissósíalisma" eins og Egill bendir á hér. Bjarni Ben var líka fyrirsjáanlegur þegar hann eyddi mestöllum ræðutíma sínum í að tala máli kvótakónganna. Ekkert nýtt þar.

Sigmundur Davíð kom mér á óvart... og þó ekki. Framsókn er Framsókn hvort sem um er að ræða nýja vendi eða gamlar, úr sér gengnar og rispaðar plötur. Hann var fram úr hófi æstur og einkennilega ómálefnalegur miðað við efni og aðstæður. Ef marka má framgöngu og orð Bjarna og Sigmundar Davíðs er lítil von um að allir flokkar taki höndum saman og bjargi þjóðinni. Þeir ætla ekki að vera samvinnufúsir og Bjarni er harðákveðinn í að vernda kvótakóngana sína.

Ég vil annars leiðrétta leiðan misskilning sem víða veður uppi. Margir tala um að búsáhaldabyltingin hafi breytt öllu. Sagt er að allt hafi gerst 20. janúar fyrir framan Alþingishúsið og síðan fyrir utan Þjóðleikhúsið... var það ekki kvöldið eftir? Að þessir atburðir hafi valdið stjórnarslitunum. Þetta er röng söguskoðun. Frá því í byrjun október stóð Hörður Torfason á hverjum degi á Austurvelli og mótmælti. Þau mótmæli þróuðust síðan í laugardagsfundina sem héldu áfram viku eftir viku, mánuð eftir mánuð.

Hægt er að rekja sögu laugardagsfundanna á blogginu mínu, ég hef skrifað um þá velflesta, held ég. Þessi pistill er frá 17. október og þar furða ég mig á slakri mætingu og viðhorfi til mótmæla. Þennan skrifaði ég 3 dögum seinna og gagnrýni fjölmiðlaumfjöllun og talningu. Hér er pistill um 21. janúar, búsáhaldabyltinguna, og hér skrifa ég um laugardagsfundinn þar á eftir, þann 25. janúar, sem var líklega sá fjölmennasti fram að því.

Kjarni málsins er, að mótmælin byggðust upp og mögnuðust. Róuðust í jólamánuðinum en urðu síðan æ öflugri og náðu hámarki í lok janúar. Samt fannst mér aldrei nógu margir mæta og ég skildi ekki af hverju öll þjóðin kom ekki á Austurvöll. En Búsáhaldabyltingin, Kryddsíldarmótmælin á gamlársdag og Þjóðleikhúsmótmælin voru afleiðing, ekki orsök. Það má ekki gleyma laugardagsfundunum á Austurvelli og hlutverki þeirra - og Harðar Torfasonar - þegar talað er um byltinguna. Svo ekki sé minnst á alla frábæru Borgarafundina sem Gunnar Sigurðsson og félagar stóðu fyrir. Og það var ekki bara fólkið í Borgarahreyfingunni eða kjósendur hennar sem gerðu þessa byltingu. Hreyfingin getur ekki eignað sér hana þótt fólkið innan hennar hafi verið duglegt að mótmæla og tala á fundum. Á mótmæla- og borgarafundina mætti fólk úr flestum flokkum, ef ekki öllum. Ævareiðir Íslendingar sem fannst á sér brotið og kröfðust réttlætis. Sem við höfum reyndar ekki fengið ennþá. En við sem mættum og létum í okkur heyra eigum öll hlutdeild í búsáhaldabyltingunni - hvort sem við erum innan flokka eða utan, hægri-, vinstri- eða miðjusinnuð. Eða bara ópólitísk með öllu.

En hér eru eldhúsdagsumræðurnar - klippt eftir flokkum. Sumir æmta og skræmta, aðrir tala af skynsemi og yfirvegun. Dæmi hver fyrir sig.

Borgarahreyfingin

 

Vinstri hreyfingin - grænt framboð

 

Samfylkingin

 

Framsóknarflokkurinn

 

Sjálfstæðisflokkurinn

 

Nærmynd af Jóhönnu Guðrúnu

Ég held það sé við hæfi að birta þessa nærmynd af Jóhönnu Guðrúnu úr Íslandi í dag 17. febrúar sl. - eftir að hún hafði unnið íslensku forkeppnina.

Svo er rétt að bæta þessu við - Fréttir RÚV 17. maí 2009.

 
 
Og auðvitað Kastljósinu sem efnt var til í tilefni dagsins.