Piparúðapælingar

Frétt ein í tíufréttum RÚV vakti athygli mína umfram aðrar í gærkvöldi. Hún fjallaði um að Landsspítalinn hefði gefið út meðferðarleiðbeiningar vegna piparúða og táragass. Fréttin var svona:

 Ekki er nokkur leið að skilja fréttina öðruvísi en að piparúði og táragas sé eiturefni af vondri sort. Baneitraður andskoti sem getur haft skelfilegar afleiðingar fyrir fórnarlömbin. Engu að síður hefur lögreglan á höfuðborgarsvæðinu notað piparúða á mótmælendur þrisvar á stuttum tíma - einu sinni sl. vor og tvisvar síðla árs 2008. Af frásögnum sjónarvotta að dæma og myndum og myndböndum frá atburðunum er afar umdeilanlegt hvort ástæða var til svo harkalegra viðbragða. En ekki er ætlun mín að meta það hér og nú, enda var ég ekki vitni.

Svanur Gísli Þorkelsson, margfróður bloggari, skrifaði pistil um daginn þar sem hann segir svolítið frá piparúða. Ég vitna hér í pistil Svans:

"Bannað er að nota piparúða í stríði samkvæmt I.5 grein alþjóðlega sáttmálans um efnavopn sem undirritaður var árið 1993 og varð að alþjóðlegum lögum 29. apríl 1997.  Sáttmálin er viðauki við hinn svokallaða Genfarsáttmála sem hefur verið í gildi frá því 1925...

...Á Íslandi er piparúði notaður af lögreglu en ólöglegt er fyrir almenning að bera eða beita slíku vopni."

Það er semsagt bannað að nota piparúða í stríði samkvæmt alþjóðlegum samningum og hann er flokkaður sem efnavopn.

Engu að síður notar lögreglan á Íslandi þetta baneitraða efnavopn gegn mótmælendum í einhverjum almestu og alvarlegustu hamförum af mannavöldum sem dunið hafa yfir þjóðina. Þegar ekkert er í rauninni sjálfsagðara og eðlilegra en að fólkið í landinu mótmæli - og það harðlega. Og bæði lögregla og stjórnvöld vita að mótmælin eru rétt að byrja þar sem ekki bólar á að nokkuð breytist eða hinir ábyrgu axli sína ábyrgð, hvorki pólitíska, siðferðilega né annars konar. Það er löngu vitað hverjir eru ábyrgir - þeir vilja bara ekki viðurkenna það. Sjáið þetta til dæmis. Enn ganga allir lausir og allir sitja sem fastast í sínum stöðum og embættum.Er nema von að fólk mótmæli!

Þetta er afskaplega athyglisvert, stórfurðulegt og eiginlega verulega óhugnanlegt. Ég mæli með því að yfirvöld og lögregla endurskoði notkun sína á efnavopnum. Er ekki nóg að valda fólkinu í landinu efnahagslegum, sálrænum og tilfinningalegum skaða? Þarf að valda fólki skaða af völdum efnavopna líka?

Borgarafundurinn í Háskólabíói var magnaður

Mikið var gott að fá að sjá borgarafundinn í Háskólabíói í sjónvarpinu fyrst maður gat ekki verið þar sjálfur - sem á auðvitað við mestalla þjóðina. Þetta var magnaður fundur. Ég get einhvern veginn ekki ímyndað mér hvernig landsbyggðarfólki líður sem ekki hefur tækifæri til að mæta á mótmælafundi, borgarafundi eða annað sem er í deiglunni a.m.k. hérna fyrir sunnan. Það skiptir svo miklu máli - bara fyrir sálina - að fylgjast með því sem er að gerast og vera hluti af því. Vita og finna að flestum líður nákvæmlega eins og manni sjálfum og að fjöldi fólks er að vinna að hugmyndum, tillögum og lausnum í allra þágu.

En hér er upptakan af fundinum sem ég klippti niður í búta eftir ræðumönnum og svo eru spurningar og svör síðast. 

Raffaella Tenconi, hagfræðingur hjá Straumi í London (glærur neðst)

Robert Wade, prófessor í stjórnmálahagfræði (grunnræða hans er hér)

 

Herbert Sveinbjörnsson, heimildamyndagerðarmaður og aðgerðasinni

 

Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir, stjórnsýslufræðingur

 

Finnur Oddsson, framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs

 

Spurningar og svör

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Glærur með ræðu Raffaelu Tenconi

Án titils og texta

 

 

 

 

Ræða Roberts Wade á borgarafundinum í Háskólabíói

Robert H. Wade er frá Nýja-Sjálandi og hefur búið og starfað í Bretlandi og Bandaríkjunum síðustu fjóra áratugi.  Hann vann sem hagfræðingur hjá Heimsbankanum og kenndi í MIT-, Princeton-, og Brown- háskólunum í Bandaríkjunum og Sussex-háskóla og London School of Economics í Bretlandi.  Hann hlaut Leontief verðlaunin í hagfræði árið 2008, sem sumir nefna „hin Nóbelsverðlaunin" fyrir hagfræðinga sem ekki teljast rétttrúaðir (aðrir sem hlotið hafa verðlaunin eru m.a. J.K. Galbraith og Amartya Sen).  Hann er meðlimur í Economists' Forum hjá dagblaðinu Financial Times, hópi 50 hagfræðinga sem Financial Times lýsir sem „50 áhrifamestu hagfræðingum heims".      

Fyrir tíu árum skrifaði hann nokkrar ritgerðir um efnahagskreppuna í Austur-Asíu.  Hann hefur heimsótt Ísland nokkrum sinnum á liðnum árum. Hann hefur frá því í ágúst 2007 fjallað í almennum fyrirlestrum og viðtölum á Íslandi um vaxandi hættu á meiriháttar efnahagskreppu og byggir það á þekkingu sinni á því sem gerðist í Austur-Asíu. 

Hann birti grein í byrjun júlí í Financial Times sem bar heitið „Iceland pays the price for financial excess" (Ísland líður fyrir óhóf í fjármálum).  Í þeirri grein gekk hann lengra en áður í viðvörunum sínum. Greinin sagði Íslendingum fátt nýtt, en þar sem hún var birt í afar virtu alþjóðlegu dagblaði vakti hún athygli á Íslandi. Forsætisráðherra var spurður um viðbrögð sín við greininni og hann gerði lítið úr henni, og taldi hana ekki meiri athygli verða en lesendabréf í DV.  Viðbrögð hans voru enn eitt dæmið um að stjórnmálaleiðtogar okkar hunsuðu viðvaranir þegar þeir hefðu getað gert ráðstafanir til að minnka þann skaða sem íslenskt þjóðfélag þarf nú að upplifa.

_____________________________________

HVERS VEGNA ER ÉG HÉR?

Ég skrifaði mikið um efnahagskreppuna í Austur-Asíu fyrir 10 árum og á síðastliðnum árum hef ég heimsótt Ísland nokkrum sinnum af persónulegum fremur en faglegum ástæðum.  Ég hóf að tengja saman vaxandi þekkingu mína á íslenska fjármálakerfinu og þekkingu mína á efnahagskreppunni í Austur-Asíu og sumarið 2007 vöknuðu áhyggjur mínar af íslenska fjármálakerfinu. Ég sá að Ísland átti heimsmet í viðskiptahalla (bilið á milli innflutnings og útflutnings var stærra en í nánast öllum öðrum löndum heims).

Ég sá að þrátt fyrir þetta styrktist gengi krónunnar fremur en veiktist eins og það hefði átt að gera. Ég sá að margir vinir mínir voru með miklar skuldir í erlendri mynt og voru því viðkvæmir fyrir því ef krónan félli.

Ísland virtist eiga kvíðvænlega margt sameiginlegt með Austur-Asíu á árunum 1996-1997, rétt áður en kreppan þar skall á. Ég talaði á almennum fundi með fólki úr banka-, viðskipta- og opinbera geiranum í ágúst 2007 og sagði Ísland vera dínamít sem væri komið að því að springa.  Fundargestir létu ekki sannfærast og nokkrir þeirra sögðu mig fara með hrakspár.    

EFNAHAGSVANDI Á HEIMSVÍSU

Margir sérfræðingar eru sammála um að hagkerfi heimsins sé ekki einungis í niðursveiflu heldur ríki kreppa. Paul Krugman, sem fékk Nóbelsverðlaun í hagfræði árið 2008,  sagði fyrir viku síðan: „Þetta lítur út eins og upphafið að annarri heimskreppu". Hann sagði enn fremur:

„Nýlegar hagtölur eru skelfilegar, ekki einungis í Bandaríkjunum heldur út um allan heim. Sér í lagi tekur framleiðsla skarpa dýfu alls staðar. Bankar lána ekki. Fyrirtæki og neytendur eyða engu". 

Kreppa er ólík niðursveiflu að því leyti að hún stendur lengur og samdráttur í framleiðslu er meiri og almennt verðlag fellur. Núverandi vandi er ljóslega kerfiskreppa kapítalismans, ekki bara kreppa í kerfinu líkt og í kreppunni í Austur-Asíu, og þetta er fyrsta kerfiskreppan frá 4. áratug síðustu aldar. Hún nær til alls heimsins, og því eru engin svæði í heiminum eru í hröðum vexti, sem hefðu annars getað stuðlað að því að vekja upp hagvöxt á svæðum sem kreppan nær til, og innbyggði stöðugleikabúnaðurinn og regluverkið er hætt að virka og ríkisstjórnir geta ekki lengur stýrt hagkerfum sínum út úr kreppunni. Bandaríkjastjórn hefur t.d. reynt að beita öllum mögulegum og ómögulegum aðferðum sem hún getur hugsað sér til að leysa vandann, en vandinn í bandaríska hagkerfinu fer samt hríðversnandi.

Mér þykir mjög líklegt að hagkerfi heimsins nái öðrum vendipunkti - líkt og gerðist í september 2008 þegar Lehman Bros hrundi - í kringum mars-maí 2009. Sá vendipunktur mun orsakast af því að í Evrópu, Ameríku og Asíu verður vaxandi meðvitund um að lífsgæði hundruð milljóna manna í ríkum löndum og fátækum fara hríðversnandi. Að efnahagsvandinn sé að versna, ekki batna. Og að opinber yfirvöld, hvort sem er á lands- eða heimsvísu, hafi ekki lengur stjórn á honum.  

Nú er að duga eða drepast. Ríkisstjórnir verða að nota tímann fram í mars-maí 2009 til að búa sig undir að takast á við aukið atvinnuleysi, hrun lífeyrissjóða og mikla reiði almennings í þeirra garð, sem getur tekið á sig mynd mikilla almennra mótmæla.  Ég efast um að það verði einhver efnahagsbati að ráði í hagkerfi heimsins - eða á Íslandi - fyrr en í fyrsta lagi síðla árs 2010.

Hins vegar eru góðu fréttirnar um efnahagsvandann þær að hann hefur grafið undan eða gert ógilda hugmyndafræði nýfrjálshyggju eða hins frjálsa markaðar sem hefur ráðið ríkjum í hagfræðilegri hugsun síðastliðin 30 ár, jafnt á Íslandi sem annars staðar. Ríkisstjórnir hafa þurft að „grípa inn í" hagkerfið í meiri mæli en áður, og ekki einungis í fjármálageiranum, vegna þess að markaðnum hefur mistekist hrapallega að setja sjálfum sér reglur eins og efnahagsvandinn sýnir. Kreppan getur reynst kjörið tækifæri til að koma til framkvæmda víðtækum félagslegum og lýðræðislegum umbótum.  

Aðrar góðar fréttir eru þær að þegar hagkerfi heimsins nær sér aftur á strik mun frá árinu 2015 ríkja í heiminum - og á Íslandi - tveggja eða þriggja árutuga tímabil með fremur stöðugum hagvexti þar sem framleiðsluauðmagn mun ríkja fremur en fjárhagslegt auðmagn.  Framleiðsluauðmagn mun styðja mun betur við velferðarríkið og fjárfestingu í grunnvirkjum en fjárhagslegt auðmagn hefur gert á síðustu þremur áratugum.  Vandinn er hvernig við náum að komast í gegnum næstu ár kreppu, óstöðugleika og stöðnunar áður en við höldum inn í tíma nýrrar hagsældar.

Og nú að Íslandi.

VAR HRUNIÐ Á ÍSLANDI ÓHJÁKVÆMILEGT, JAFNVEL ÁN EFNAHAGSERFIÐLEIKA Á HEIMSVÍSU? JÁ.

Það er enginn efi á því að efnahagserfiðleikar á heimsvísu sem gerðu vart við sig í Bandaríkjunum og Bretlandi sumarið 2008 og breiddust þaðan út um heiminn, hafa gert ástandið á Íslandi verra en það hefði annars orðið.

En Íslendingar geta ekki huggað sig við það að erfiðleikarnir á Íslandi hefðu bara verið óheppni, eða að þeir séu saklaus fórnarlömb efnahagserfiðleika á heimsvísu. Ísland hefði lent í meiriháttar fjármálakreppu án efnahagserfiðleikanna í heiminum.  Af tveimur meginástæðum. 

Í fyrsta lagi var sú hugmynd að gera Ísland að alþjóðlegri bankamiðstöð brjálæði frá upphafi. Þegar Íslendingar fögnuðu því að þeirra litla land ætti þrjá banka á meðal 300 stærstu banka heims, hunsuðu þeir þá áhættu sem felst í því að eiga svo stóra banka í svo litlu hagkerfi með jafn lítinn gjaldmiðil og óhindrað inn- og útflæði fjármagns. Bankarnir voru allt of stórir til að Seðlabankinn gæti veitt þeim stuðning sem þrautalánveitandi, þar sem skattagrunnur Íslands er allt of lítill. Bankarnir hefðu aldrei átt að fá að ná slíkri stærð á meðan þeir voru með aðsetur á Íslandi. Hagkerfin í Eystrasaltslöndunum tóku einnig á sig miklar skuldir, rétt eins og Ísland. En þau eru ekki eins illa farin og Ísland því þau reyndu ekki að breyta sér í alþjóðlegar fjármálamiðstöðvar og bankarnir sem þar voru starfræktir voru flestir í eigu erlendra aðila og þrautalánveitendur þeirra því erlendir.

Hin ástæðan fyrir því að íslenska hagkerfið hefði lenti í meiriháttar erfiðleikum án efnahagserfiðleika á heimsvísu er að hagkerfið var orðið byggt á fölsku, eða ólífvænlegu, vaxtarmódeli. Ríkisstjórnin setti háa stýrivexti og leyfði frjálst flæði fjármagns inn og út úr landinu. Háir vextir löðuðu að erlent fjármagn, mest í fjáreignir. Mikið innflæði erlends fjármagns olli því að krónan styrktist.  Ofmetin króna gerði innflutning á alls kyns vörum og þjónustu hlutfallslega ódýrari. Hún gerði það líka að verkum að það var ódýrara fyrir Íslendinga að fá lánað í erlendri mynt. Háir vextir, innflæði fjármagns og ofmetin króna sköpuðu í sameiningu mikla þenslu og í nokkur ár var dásamlegt að búa á Íslandi. Íslendingar tóku lán eins og enginn væri morgundagurinn.  Frá 2003 til 2007 ruku erlendar skuldir sem hlutfall af vergri þjóðarframleiðslu upp eins og flugeldar í nýársfagnaði og náðu á milli 700 - 800% af vergri landsframleiðslu. Það hlýtur að nálgast það að vera heimsmet í þjóðhagslegum halla.  En vaxtarmódelið í heild sinni var háð erlendum lánardrottnum sem voru tilbúnir að lána áfram, og um leið og erlent fjármagn hætti að berast fór allur skuldapíramídinn að hrynja.  Ferlið niður á við reyndist jafn eyðileggjandi og það hafði verið gott á leiðinni upp.

Það má hugsa þetta svona: Ef klæðskerinn minn lánar mér peninga til þess að kaupa af honum jakkaföt held ég áfram að kaupa af honum jakkaföt með peningunum hans.  Ég verð mjög glaður í einhvern tíma og vaxandi jakkafatasafn mitt vekur aðdáun vina minna. Vandamálið kemur upp þegar klæðskerinn krefst þess að ég endurgreiði honum lánið sem hann lét mig hafa. Þá verð ég ekki lengur glaður og þarf hugsanlega að selja jakkafötin mín á brunaútsölu...  Íslenskt samfélag stendur nú frammi fyrir löngu tímabili - nokkur ár í það minnsta - þar sem endurgreiða þarf klæðskeranum fyrir áralanga ofneyslu.

Í þeim skilningi er núverandi kreppa ekki „vandamálið". Vandinn felst í því hvernig hægt er að vinna sig út úr fölskum neyslukjörum síðasta áratugar í sjálfbær lífskjör á þeim næsta. Íslendingar hafa notið þess að fá nánast ókeypis hádegisverð, en þegar öllu er á botninn hvolft er enginn hádegisverður ókeypis.  

HEFÐI RÍKISSTJÓRNIN GETAÐ GERT RÁÐSTAFANIR TIL AÐ DRAGA ÚR ÁHRIFUM KREPPUNNAR? JÁ.

Veikleiki íslensku bankanna var vel þekktur þegar sumarið 2006 á peningamörkuðum eða skuldabréfamörkuðum, þegar aðstæður á alþjóðlegum fjármálamarkaði voru enn góðar. Ríkisstjórnin hefði getað veitt viðvörunarmerkjum athygli og reynt að verja hagkerfið gegn hruni bankanna en gerði það ekki.

Sumarið 2006 reyndist íslenskum bönkum erfitt að selja skuldabréf til að fá lánað fé því hugsanlegir kaupendur að skuldabréfum þeirra (eða lánveitendur þeirra) áttuðu sig á því að efnahagsreikningur bankanna var ekki í jafnvægi, að bankarnir væru að taka á sig allt of miklar skuldir. 

Þetta hefði átt að senda skýr skilaboð til eigenda bankanna, til bankaráða bankanna, til Seðlabankans og til Fjármálaeftirlitsins um að eitthvað alvarlegt væri að og að bankarnir þyrftu að skera niður í lántökum og yfirtökum.

Í stað þess fóru bankarnir á smásölumarkað með fé, með því að opna Icesave netreikninga og reikninga Singer and Friedlander. Þeir hófu að soga til sín sparifé með því að bjóða breskum, hollenskum og þýskum sparifjáreigendum ögn hærri innlánsvexti en þeir fengu frá sínum eigin bönkum.

Þetta gerði íslensku bönkunum kleift að forðast að grípa til aðgerða til að gera sjálfa sig og bankakerfið öruggara. Árangur þeirra í að laða til sín breska, hollenska og þýska sparifjáreigendur hvatti þá til að taka enn meiri áhættu og hunsa enn frekar öll hæfileg mörk.

Í stuttu máli sagt, þá er það rétt að hrun íslenska bankakerfisins í september-október 2008 var beint viðbragð við efnahagserfiðleikunum í heiminum.  En bankarnir hefðu vissulega hrunið þrátt fyrir það.  

Hrun var þeim mun líklegra því útþensla bankanna og fjárfestingafyrirtækja var líklega keyrð áfram á sviksamlegri starfsemi, þar á meðal sviksamlegu verðmati á eignum, og vegna þess að eftirlitsyfirvöld sýndu þvílíka vangetu að erfitt er að trúa því.

HVER BER ÁBYRGÐINA?

Hver ætti að bera ábyrgðina á því sem gerðist á Íslandi?

Í fyrsta lagi stuðluðu bankamennirnir og bankaráðin að því með virkum hætti að hagkerfið var keyrt fram af bjargbrún. Nú er ljóst að þeir notuðu bankana sem sína eigin sparibauka og brutu grundvallarreglur heilbrigðrar bankastarfsemi í þágu eigin viðskiptahagsmuna.

Tæknin sem þeir notuðu til að búa til „falskar" eignir með sviksamlegum færslum á milli banka og tengdra fjárfestingarfyrirtækja er nú vel þekkt. Sömuleiðis sú sviksamlega tækni sem þeir notuðu til að fá sparifjáreigendur til að færa inneignir sínar í peningamarkaðssjóði sem tengd fjárfestingarfyrirtæki stjórnuðu.

Stóra spurningin er hins vegar hvers vegna þeir komust upp þessa hegðun. Starf þeirra er ekki, þegar öllu er á botninn hvolft, að þjóna hagsmunum almennings heldur að græða fé fyrir sig sjálfa og hluthafa sína. Það er í verkahring Seðlabankans og Fjármálaeftirlitsins að ganga úr skugga um að bankamennirnir og fjárfestingarfyrirtækin hegði sér ekki  á þann hátt sem setur stöðugleika fjármálakerfisins í hættu. Það eru þeir sem fá há laun frá almenningi til að viðhalda hæfilegum stöðlum og verja almannahagsmuni. Samt sem áður fór Fjármálaeftirlitið að haga sér fremur eins og þátttakandi í hagnaðarleit bankanna fremur en sem eftirlitsaðili, og hjálpaði meira að segja Icesave að safna inneignum í Hollandi eftir að bresk yfirvöld reyndu að setja hömlur á starfsemi Icesave. Fjármálaeftirlitið gerði engin próf á virði uppgefinna eigna bankanna og fjárfestingarfyrirtækja, sem reyndust svo vera „falskar" að stórum hluta, þar sem bankar og fjárfestingarfyrirtæki voru í vitorði um að ofmeta eignirnar. Í stuttu máli sagt, annar flokkur fólks sem ber ábyrgð eru eftirlitsmenn í Seðlabanka og Fjármálaeftirlitinu.  

Í þriðja flokknum eru íslenskir og erlendir hagfræðingar sem færðu endurtekið fyrir því rök að íslensku bankarnir væru tryggir að hunsa ætti vísbendingar um hið gagnstæða. Richard Portes og Friðrik Már Baldursson höfnuðu viðvörunum mínum í Financial Times í bréfi sem þeir sendu til sama blaðs. Þeir sögðu um bankana:

„Íslandi kemst ekki upp með það á Evrópska efnahagssvæðinu að nota „eins léttvægar reglugerðir og mögulegt er". Það hefur þurft að beita nákvæmlega sömu lögum og reglugerðarramma og bankar í aðildarríkjum ESB, og Fjármálaeftirlitið er afar fagmannleg stofnun". 

Þeir sögðu enn fremur: „Í lok árs 2007 var uppbygging fjármögnunar í bönkunum áþekk því sem gerist í bönkum á Norðurlöndunum, og í sumum tilvikum er hlutfall innlána og útlána betra sem og uppbygging binditíma."

Þeir gátu einungis komist að þessari niðurstöðu með því að túlka efnahagsreikning bankanna bókstaflega. Viðskiptaráð Íslands styrkti rannsókn þeirra.

Á hinn bóginn hunsuðu einfaldlega Seðlabankinn, Fjármálaeftirlitið og margir íslenskir hagfræðingar endurteknar viðvaranir um hættur framundan. Þegar Robert Aliber, einn fremsti sérfræðingur heims á sviði fjármálakerfa og fjármálaerfiðleika, kom til Íslands árið 2007 og aftur 2008 og varaði við miklum hættum framundan, var viðvörunum hans að mestu hafnað. Árið 2007 ók Aliber um Reykjavík og taldi byggingarkrana og sagði síðan opinberlega: „Það líður ár þar til þið lendið í erfiðleikum".  Aliber var spurður hvað þyrfti að gera til að fá ríkisstjórnina til að taka viðvaranirnar alvarlega.  Hann svaraði: „Þeir sem sjá hvað er að gerast verða bara að halda áfram að hrópa hærra og hærra".

HVAÐ ÆTTI RÍKISSTJÓRNIN AÐ GERA NÚNA

Skuldabréf íslensku bankana eru nú seld á 1-7% af nafnvirði þeirra - þ.e.a.s., kaupendur skuldabréfanna borga einungis 1-7% af nafnverðinu.  Þetta er mælikvarði á íslensku kreppuna.  Leiðin til bata verður löng, því það er langt þangað til þátttakendur á peningamörkuðum taka íslensku bankana aftur alvarlega, orðspor þeirra hefur skaðast það mikið.

En Ísland hefur smá umhugsunarfrest fram í maí 2009. Eftir það þarf að endurfjármagna háar skuldaupphæðir. Hvort hægt sé að endurfjármagna þær eða ekki og með hvaða tilkostnaði veltur á því hvað ríkisstjórn Íslands gerir á næstu mánuðum. Eins og ég sagði áður: Nú er að duga eða drepast.

SKREF SEM GRÍPA ÞARF STRAX TIL

Fyrstu skrefin sem grípa þarf strax til að endurreisa efnahag Ísland er að kalla saman hóp mjög hæfra og erlendra (ekki íslenskra) sérfræðinga í bókhaldsrannsóknum (forensic accountants) og endurskipulagningu ríkisskulda til að framkvæma ítarlega rannsókn á því hvar peningarnir eru og kortleggja mögulega leið til bata.   Þetta hefði átt að gerast strax eftir hrunið í september-október (eins og ég sagði í viðtali við íslenska sjónvarpið á þeim tíma).  Í stað þess höfum við séð röð nánast tilviljanakenndra viðbragða þar sem Seðlabankinn og fjármálaráðuneytið virðast fara um víðan völl, að hluta til vegna þess að ekki hefur verið til staðar góður þekkingargrunnur á eignum og skuldum bankanna og fjárfestingarfyrirtækjanna.

Annað skref sem grípa þarf strax til, til að endurheimta orðsporið, er að bjóða seðlabankastjóra að leita sér að vinnu annars staðar. Með öðrum orðum, víkja honum úr starfi fyrir alvarlega vanrækslu við skyldustörf.  Seðlabankastjóri hefur greinilega lítinn skilning á alþjóðlegum fjármálum. Ef hann hefði það, hefði hann ekki reynt að festa krónuna við evru í október 2008 þegar Ísland átti vart nokkurn gjaldeyrisforða eftir, ákvörðun sem seðlabankastjóri tók án þess að ráðfæra sig við yfirhagfræðing Seðlabankans. Það var skammlífasta festing eins gjaldmiðils við annan sem vitað er um.  Allir erlendir álitsgjafar sem fjallað hafa um íslenska vandann - þeirra á meðal Willem Buiter og Richard Portes - hafa kallað eftir brottvikningu seðlabankastjóra. Brottvikning myndi senda fjármálamörkuðum heimsins merki um að Íslandi væri alvara með að koma sér aftur á beinu brautina.    

Þriðja skrefið sem grípa þarf strax til er að forsætisráðherra biðji þjóðina afsökunar á því áfalli sem landið hefur orðið fyrir á meðan ríkisstjórn hans fór með stjórn efnahagsmála. Það er sannarlega undarlegt að enginn háttsettur stjórnmálamaður skuli hafa beðist afsökunar - leiðtogi Samfylkingar, sem kom inn í ríkisstjórnina löngu eftir að fyrri ríkisstjórn hefði átt að vera ljóst að íslenska bankakerfið var óstöðugt, er þar að hluta til undanskilinn.  Íslenska ríkisstjórnin myndi sína lýðræðisvilja sinn best í verki með því að boða til nýrra kosninga. 

SKREF SEM GRÍPA ÞARF FLJÓTLEGA TIL

Atvinna 

Íslenska ríkisstjórnin ætti að leggja sig fram um að kynna sér hvað aðrar aðrar ríkisstjórnir eru að gera til að verja atvinnu og lágmarka atvinnuleysi. Hugsanlegar aðgerðir eru m.a.: 

(a) styrkja atvinnurekendur til að bjóða þeim sem koma úr skóla upp á störf sem lærlingar (fremur en að styrkja starfsþjálfun í einkageiranum); 

(b) styrkja atvinnurekendur til að stytta vinnutíma starfsmanna fremur en að segja þeim upp, með því að greiða starfsmönnunum fyrir þá daga sem upp á vantar; 

(c) bjóða upp á opinberar vinnuáætlanir, þar sem unnið er við raunveruleg störf á lágmarkslaunum, allt frá störfum í félagslega geiranum til byggingarvinnu.

Markmiðið ætti að vera að lágmarka þann fjölda fólks sem fær atvinnuleysisbætur og koma þannig í veg fyrir þá hættu að skapa týnda kynslóð ungs fólks sem hefur litla starfsreynslu þegar enduruppbyggingin hefst. 

Lífeyrir

Ríkisstjórnin ætti að grípa inn í og verja lífeyri þeirra sem fá nú þegar lífeyri og gera ráðstafanir til að hægja á hruni lífeyrissjóðanna. 

Fjárhagsreglugerðir og enduruppbygging

Ríkisstjórnin verður að herða á reglugerðum í fjármálageiranum. Eftir að kreppunni lýkur verður viðhorfið í heiminum almennt þannig að farið verður með fjármálastarfsemi eins og áfengi, eiturlyf, sprengiefni eða fjárhættuspil, sem allt er starfsemi þar sem óheft dreifing á vörum skapar mikinn „ytri" kostnað fyrir þjóðfélagið og markaður með vöruna því takmarkaður með pólitískum ákvörðunum.

Nánar tiltekið, allar ríkisstjórnir verða að gera það ljóst hvaða gerðir fjármálafyrirtækja geta fengið þrautavaralán og tryggja að þau fyrirtæki sem falla innan þess öryggisnets séu háðar ítarlegum varfærnisreglugerðum - svo sem þaki á þeirri skuldaupphæð eða vogun sem þau geta stofnað til í hlutfalli við eigið fé.  Í öðru lagi ættu ríkisstjórnir að kveða á um aðskilnað viðskiptabanka og fjárfestingarbanka, eins og gert var í Bandaríkjunum allt þar til Glass-Stegall lögin voru felld úr gildi árið 1999.

Í þriðja lagi ættu ríkisstjórnir að stefna að því að skapa bankakerfi sem leggur meiri áherslu á stöðugleika og varfærni og minni áherslu á „nýsköpun". Hugsanlega sjáum við „blönduð" bankakerfi birtast þar sem talsverður hluti banka verður starfræktur sem „opinber þjónustustofnun" fremur en einkafyrirtæki sem stefnir að hámarksgróða hluthafa.

Á Íslandi þarf að auka verulega umboð og valdsvið Seðlabankans og Fjármálaeftirlitsins, nú þegar búið er að afsanna kenninguna um að fjármálamarkaðir geti nokkurn veginn sett sér sínar eigin reglur.

Endurbætur á opinberri þjónustu

Kreppan hefur svipt hulunni ef alvarlegum göllum í opinberri stjórnsýslu á Íslandi og eftir því sem ríkisstjórnin kemur meira inn í hagkerfið á næstu árum er enn mikilvægara að gera endurbætur í opinberri þjónustu.

Smæð Íslands þýðir að fjölskyldutengsl, hollustutengsl og einkavinavæðing eru stöðugar hættur þegar kemur að ráðningum og stöðuhækkunum í opinbera geiranum. Sem utanaðkomandi aðili finnst mér ótrúlegt að hér sé ekki starfandi neitt í líkingu við embættismannanefnd sem fer með óháð eftirlit með hæfni þess fólks sem ráðið er til opinberrar þjónustu og fær stöðuhækkun hjá hinu opinbera. Tvennt gerist þegar slíkt óháð eftirlit er ekki til staðar. Í fyrsta lagi er fólk ráðið vegna þess að það er vinur vinar eða félagi í sama stjórnmálaflokki, án þess að vera endilega hæfast í þá stöðu. Maður þarf ekki að eyða löngum tíma á Íslandi til að átta sig á að hér eru margir í háum stöðum í opinberri stjórnsýslu sem myndu ekki standast hæfnispróf. Í öðru lagi er vel hæft fólk ekki ráðið eða veitt hærri staða því óhæfu innanbúðarfólki finnst hæfara fólk ógna sér og vill ekki að eigin vanhæfni komi í ljós.  Báðir þessir þættir skaða skilvirkni opinbera geirans.

Ef embættismannanefnd væri sett á stofn og veitt raunverulegt vald gæti það haft verulegar umbætur í för með sér. Ísland ætti að líta til Singapúr og skoða hvernig annað lítið samfélag fer að því að koma upp eftirliti gegn fjölskyldutengslum og hreinni spillingu. Singapúr hefur ekki eingöngu öfluga embættismannanefnd. Þar er háttsettum opinberum starfsmönnum greidd laun eftir formúlu sem bindur laun þeirra við meðaltal 10 hæstu launa í einkageiranum á sama atvinnusviði, en ef þessir opinberu starfsmenn verða uppvísir að spillingu kemur það í kollinn á þeim eins og múrsteinstunna.

Innganga í evrusvæðið

Ísland verður að gefa upp á bátinn þá hugmynd að endurheimta stöðu sína sem miðstöð alþjóðlegra banka.  Of margar aðrar alþjóðlegar bankamiðstöðvar eru til staðar sem ekki hafa skaðað orðspor sitt með efnahagshruni. Landið verður að þróa annars konar atvinnustarfsemi en fjármálastarfsemi.

Koma þarf aftur upp „venjulegum" fjármálageira á landsvísu og í þeim tilgangi fylgja því stórir kostir að ganga inn í evrusvæðið.   Það er rétt að miklar umræður eiga sér stað í Róm, Madrid og Dublin um að hætta með evruna, vegna neikvæðra áhrifa þess að missa fullt vald yfir gengisskráningu og peningamálastefnunni.  Sé þessi umræða tekin bókstaflega bendir hún til þess að evrusvæðið geti liðast í sundur - sem bendir til þess að innganga sé ekki skynsamleg fyrir Ísland.  Hins vegar ætti ekki að taka umræðuna um að þessi lönd láti af notkun evrunnar bókstaflega. Þau verða áfram þátttakendur því þau vita að ef þau hætta með evruna verða gjaldmiðlar þeirra óstöðugir vegna árása spákaupmanna - eins og raunin yrði um íslensku krónuna.

Íslandi getur ekki gengið í evrusvæðið fyrr en hægt er að sýna fram á stöðugan gjaldmiðil í nokkur ár og að til staðar sé raunverulegur gjaldeyrismarkaður.  Byrja verður strax að skapa þessi skilyrði og að láta krónuna fylgja evrunni - á mun lægra gengi en gert var fyrir kreppu - er ein leið sem hægt er að fara. 

Innganga í evrusvæði myndi ekki eingöngu gera gjaldmiðilinn stöðugri. Það myndi einnig forða ríkisstjórninni frá þeirri freistingu að nota stýrivexti til að gera gjaldmiðilinn stöðugri og eiga það á hættu að lama fyrirtæki með háum vöxtum.  Enn fremur myndu regluleg samskipti íslenskra embættismanna við evrópska starfsbræður, auk þess að fella íslenska stjórnsýslu undir sameiginlega evrópska staðla, hamla gegn núverandi tilhneigingu til fjölskyldutengsla og spillingar í stjórnsýslunni.  

Hins vegar er annar valkostur í boði í stað þess að ganga inn í evrusvæðið, eða sem formáli að því, sem væri að gera samning við Noreg um (a) að íslenska krónan fái að fylgja norsku krónunni og (b) að norski seðlabankinn verði reiðubúinn að veita Seðlabankanum stuðning með gjaldeyrisskiptum.  Þetta hefði talsverða kosti fyrir Ísland, en einnig ókosti því gengi norsku krónunnar er ofmetið þar sem Noregur er olíuhagkerfi, og meiri frávik eru þar á stýrivöxtum en á evrusvæðinu en þar endurspegla vextir víðtækari efnahagsaðstæður.  

Hverjir væru kostirnir fyrir Noreg? Fyrir það fyrsta væri Noregur ekki eins einangraður í Evrópska efnahagssvæðinu ef Ísland heldur sig utan evrusvæðisins.  Í öðru lagi væri Noregur betur í stakk búinn til að verja fiskveiðistefnu sína gegn skaðlegri fiskveiðistefnu ESB ef Ísland tekur ekki upp fiskveiðistefnu ESB, sem það þyrfti líklega að gera við inngöngu.  Því gæti Noregur viljað aðstoða Ísland við að halda sér utan við evrusvæðið/ESB.

Á hinn bóginn gæti Noregur viljað sjá Ísland semja um aðild að ESB í þeirri von að orðspor Íslands sem eitt fárra landa sem hefur tekist að stjórna fiskimiðum sínum með sjálfbærum hætti og sú staðreynd að Ísland er háðara fiskveiðum eftir kreppu, muni í sameiningu leiða til þess að framkvæmdastjórn ESB slaki á kröfu sinni um að Íslandi taki upp hina hörmulegu fiskveiðistefnu ESB. Ef framkvæmdastjórnin krefst þess ekki að Íslandi taki upp fiskveiðistefnu ESB gæti það veitt Noregi meiri sjálfstjórn ef Noregur ákveður að sækja um inngöngu síðar, og margir valdamiklir Norðmenn vilja að Noregur gangi í ESB en fiskveiðimálin koma í veg fyrir það. Í stuttu máli sagt, fiskveiðimálin gætu hvatt Noreg til að styðja inngöngu Íslands í ESB fremur en latt.  

Þetta eru augljóslega mikilvæg mál sem fá þarf á hreint hjá norskum stjórnvöldum. Og ljóslega á íslenska ríkisstjórnin flókna ákvarðanatöku í vændum varðandi aðild að ESB og evrusvæðinu. Augljósleg eru einnig góð rök fyrir því að ríkisstjórnin boði til kosninga til að fá nýtt umboð frá þegnum sínum.

Íslensk þýðing: Guðmundur Erlingsson

Viðtalið við Robert Wade í Kastljósi 12. janúar 2009

Viðtöl frá júlí og október 2008 hér.

Áskorun til fjölmiðlafólks

Ég er forviða á fjölmiðlum landsins, flestum hverjum. Nú fékk ég í fyrsta sinn að upplifa það, að komast ekki á mótmæla- eða borgarafund vegna veikinda. Varð að sitja heima og treysta á upplýsingar fjölmiðla og fyrst fundinum var hvorki sjónvarpað né útvarpað beint fær maður aðeins eftiráupplýsingar. Hamrað hefur verið á því undanfarna mánuði að góðar, ítarlegar og gegnsæjar upplýsingar til almennings skipti sköpum við að afhjúpa, fræða, skýra og fá þjóðina með í að byggja upp framtíðina.

Skemmst er frá því að segja, að eini miðillinn sem hefur staðið sig sæmilega sómasamlega er RÚV. Í gærkvöldi var bæði sagt frá fundinum í fréttum kl. 19 og 22, sem og viðtal við Robert Wade í Kastljósi. Ekki var minnst á fundinn í hádegisfréttum Bylgjunnar eða kvöldfréttum Stöðvar 2. Ísland í dag fjallaði um Idolið og kjólana á Golden Globe. Kompás fjallaði um krabbamein í hundum. Örsmáar fréttir um að húsfyllir væri í Háskólabíói birtust á mbl.is og visir.is.

Eftir að fundi lauk var ég friðlaus. Í tíufréttum RÚV hafði verið ýjað að sprengjum sem varpað var á fundinum og smátt og smátt, eftir lestur bloggs fundargesta, varð mér ljóst að það var sprengjuregn. Ég þaut milli netmiðlanna en fann smánarlega lítið. Allar aðrar upplýsingar varð ég að fá úr bloggum og tölvupósti. Þetta var á dv.is og þetta á Smugunni. Eyjan birti líka umfjöllun og tengdi í Smuguna. RÚV-vefurinn er dyntóttur í meira lagi og ég komst ekki inn á útvarpsfréttirnar.

Í morgun bjóst ég við ítarlegri umfjöllun prentmiðlanna, Morgunblaðsins og Fréttablaðsins, um fundinn og allar sprengjurnar sem þar var varpað. En viti menn... Þetta er það eina sem kom um fundinn í Mogganum - engin efnisleg umfjöllun.

Og þessi agnarsmáa klausa var í Fréttablaðinu, sem er örþunnt í dag í stað þess að vera stútfullt af greinum og fréttaskýringum af atburðum undanfarinna daga. Það liggur við að þeir hefðu allt eins getað sleppt þessu alveg. Aumara verður það varla.

Aftur á móti var viðtal við Sigurbjörgu Sigurgeirsdóttur á Morgunvakt Rásar 1 í morgun og RÚV tók fundinn upp og boðaði sýningu á honum eftir tíufréttir á miðvikudagskvöld. Blaða- og fréttamenn fjölmiðlanna eru á nákvæmlega sama báti og við hin - þeim líður eins og okkur. Þeir eru auk þess upp til hópa heiðarlegir, klárir og vilja gera vel. Af hverju láta þeir þagga niður í sér? Hverju er þeim hótað? Hver hótar þeim?

Ég skora á íslenska fjölmiðlamenn og -konur að stíga fram, standa með þjóðinni og sjálfum sér og upplýsa okkur um það sem er að gerast í þjóðfélaginu, á bak við tjöldin og í forarpyttum stjórnmála, stjórnsýslu og fjármála. Láta ekki múlbinda sig lengur. Ráðherra hótaði Sigurbjörgu Sigurgeirsdóttur í gær. Hún sýndi hugrekki, lét það sem vind um eyrun þjóta og lét þjóðinni í té mikilvægar upplýsingar. Ég treysti því að hún standi við orð sín og fylgi þeim eftir. Segi allri þjóðinni sögu sína, ekki bara þeim sem voru í Háskólabíói. Ef allir sem eitthvað vita, bæði fjölmiðlafólk og viðmælendur þess, feta í fótspor hennar með heiðarleika og hugrekki, eigum við von.

Að lokum tek ég ofan minn ímyndaða hatt fyrir RÚV, útvarpi og sjónvarpi.

Viðtal við Robert Wade í Kastljósi

 

Umfjöllun í RÚV-fréttum um borgarafundinn í gærkvöldi

Leppar og leynifélög - 3. hluti

Búið er að mergsjúga íslenska efnahagskerfið, setja fjármálastofnanir á hausinn og nú blæðir þjóðinni. Ósköpin eru rétt að byrja. Hægt væri að fylla upp í ýmis göt og t.d. reka heilbrigðiskerfið með glans fyrir það fé sem auðjöfrar Íslands hafa stungið undan og liggja nú á eins og ormar á gulli. Þeir sötra kokteila á lystisnekkjum og fara í margra milljóna ævintýraferðir á meðan við hin þurfum að taka á okkur auknar byrðar og þrífa skítinn eftir þá.

Víðast hvar í heiminum sætu allir þessir menn í fangelsi á meðan þáttur þeirra í hruninu væri rannsakaður, eignir þeirra væru frystar og ekki hróflað við neinu fyrr en allt væri komið upp á borðið. En ekki á Íslandi, ónei. Hér sjá yfirvöld ekki ástæðu til þess. Kannski "er ekki hefð fyrir því" frekar en t.d. því að fólk axli ábyrgð, pólitíska eða siðferðilega, á afglöpum sínum.

Leppar og leynifélög - 3. hluti

Til upprifjunar - 2. hluti

 

Og 1. hluti

 

Áríðandi skilaboð til þjóðarinnar

Íslenska þjóðin hefur verið á hraðnámskeiði í hagfræði undanfarna þrjá mánuði. "Fræðunum" hefur verið troðið ofan í kok á okkur, nauðugum viljugum í ljósi efnahagshruns og aðstæðna. Við vitum margfalt meira núna en í september en örugglega er ótalmargt sem við hvorki vitum né skiljum ennþá. Og til að skilja er nauðsynlegt að fræðast.

Í kvöld, mánudagskvöld, er borgarafundur í Háskólabíói klukkan átta. Þetta er 8. borgarafundurinn og sá 3. í Háskólabíói. Fólki er eflaust í fersku minni fundurinn 24. nóvember þegar við troðfylltum bíóið og anddyrið var stútfullt. Þá sátu ráðherrar fyrir svörum, gáfu innantóm loforð og sögðu okkur ekki vera þjóðina. Við lærðum heilmikið þótt ekki væri nema hvert viðhorf valdhafa er til fólksins í landinu.

Einmitt vegna þess hve nauðsynlegt er að fræðast og skilja orsakir og afleiðingar skiptir sköpum að fjölmiðlar sinni mótmæla- og borgarafundum. Það komast ekki nema visst margir inn í Háskólabíó. Hvers eiga hinar tugþúsundirnar (eigum við að segja hundruð þúsunda?) að gjalda sem annaðhvort komast ekki vegna aðstæðna eða búsetu eða ekki er pláss fyrir. Ég skora á RÚV eða Stöð 2 að sjónvarpa beint frá fundinum og útvarpsstöðvar að útvarpa frá honum líka! Fjölmiðlarnir eiga að sjá sóma sinn í að styðja almenning í landinu með því að auðvelda aðgengi að upplýsingum og aðgerðum. Þegar RÚV sýndi beint frá fundinum í sjónvarpi 24. nóvember mældist gríðarlegt áhorf. Við, fólkið í landinu, eigum RÚV. Sendið þeim ykkar skilaboð og hjálpið mér og öllum hinum að vekja athygli á fundinum. Skrifið bloggfærslur, tengið í þessa færslu, talið við samstarfsfólkið... hvernig sem þið farið að.

Viðbót mánudag kl. 12:28: Var að heyra í hádegisfréttum RÚV að fundurinn yrði tekinn upp og sýndur með íslenskum texta eftir tíufréttir á miðvikudagskvöld.

Fundurinn í kvöld verður alveg einstaklega fróðlegur og ég skora á alla sem mögulega geta að mæta! Að þessu sinni verður fjallað um íslenskt atvinnulíf í aðdraganda kreppunnar, spurt hvað fór úrskeiðis og fjallað verður um hriplekt lagaumhverfi og veikar eftirlitsstofnanir. Formönnum stjórnmálaflokkanna og stjórn Viðskiptaráðs Íslands hefur verið boðin þátttaka í pallborðsumræðum. Komið hefur fram nokkuð víða, síðast í Silfrinu í gær, að Viðskiptaráð hefur verið öflugur þrýstihópur og fengið um 90% af baráttumálum sínum í gegn hjá ríkisstjórnum fyrr og nú, m.a. afnám regluverks í fjármála- og viðskiptalífinu - með afleiðingum sem öllum eru kunnar. Ábyrgð þeirra er mikil. Þetta er fundur sem við getum öll lært af, m.a. til að tryggja að sömu mistökin verði ekki gerð aftur, t.d. að einkavæða heilbrigðisþjónustuna eða orkuauðlindirnar og gefa auðmönnum.

Frummælendur á borgarafundinum verða:
Robert Wade - prófessor í stjórnmálahagfræði við London School of Economics
Raffaella Tenconi - hagfræðingur hjá Straumi fjárfestingabanka í London
Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir - stjórnsýslufræðingur
Herbert Sveinbjörnsson - heimildamyndagerðarmaður og aðgerðasinni

Raffaellu veit ég ekkert um en þegar maður gúglar hana virðist hún vinna hjá Dresdner Kleinwort sem líkast til er samstarfsaðili Straums. Sigurbjörg var í Silfri Egils 30. nóvember sl., sjá neðsta myndbandið hér. Herbert var í Silfrinu í gær, sjá næstefsta myndbandið hér.

Robert Wade ætti að vera mörgum Íslendingum kunnur. Hann hefur haldið fyrirlestra í Háskóla Íslands og í byrjun júlí sl. skrifaði hann grein í Financial Times, biblíu fjármálamanna, sem hann nefndi Iceland pays price for financial excess. Greinin er neðst í færslunni í Word-skjali. Forsætisráðherra var ekki hrifinn og líkti grein Wades við aðsenda grein í DV eða einhverju slíku blaði og talaði niður til hans eins og heyra má í þessari úrklippu úr Íslandi í dag frá 3. júlí 2008.

 

Greinin vakti talsverða athygli hérlendis. Ég skrifaði lítinn pistil með slóðum og þessari frétt sem birtist í tíufréttum RÚV 1. júlí. Hér er umfjöllun Vísis.is um greinina. Skyldi spáin um stjórnarslit fara að rætast fljótlega? Takið sérstaklega eftir lokaorðunum.

Skömmu eftir hrunið, eða 7. október, var viðtal við Robert Wade í fréttum RÚV. Aftur skrifaði ég pistil og vakti athygli á málflutningi Wades.

 

Á borgarafundinum í kvöld verður sýnd um 10 mínútna annáll um fundina sem haldnir hafa verið. Ég veit þó ekki hvort sá á fimmtudagskvöldið er með, hann er svo nýr. En fundirnir hafa verið hver öðrum betri og áhugaverðari. Í Silfrinu í gær var sýnt þetta sýnishorn úr annálnum. Heiða skessuskott er þar í stóru hlutverki, enda skörungur sem leggur sitt af mörkum til betra samfélags.

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Iceland pays price for financial excess

Sjálfsagt og velkomið

Ég er búin að fá ótal fyrirspurnir og beiðni um notkun á textanum í þessum pistli. Sumir vilja lesa þetta upp, aðrir prenta út og hengja upp á vinnustöðum eða annars staðar. Skemmst er frá að segja að fólk má nota þetta að vild, prenta út og hengja upp hvar sem því sýnist. Bara geta heimilda.

Baldur setti þetta upp í .pdf skjal strax í gær og það er viðfest hér að neðan ef fólk vill stytta sér leið og nota það. Titilinn vantar reyndar en kannski bætir Baldur úr því og þá set ég inn nýtt eintak hér. En þetta er líka fínt svona og þjónar þeim tilgangi sem ætlast er til. Nýtt .pdf skjal komið inn.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Ó, þjóð mín þjóð...

Silfrið að hætti klappstýrunnar

Ég fékk skemmtilegan tölvupóst um daginn með slóð að vefsetrinu www.málefnin.com sem ég þekki ekkert. Í einni umræðunni þar var verið að gagnrýna okkur Egil bæði og ég var kölluð helsta klappstýra Egils Helgasonar sem samviskusamlega klippti þættina hans í neytendavænar umbúðir. Af ummælunum mátti helst skilja að hvorugt okkar hefði neitt markvert til málanna að leggja og ætla mætti að í höfðum okkar bærðist engin gagnrýn hugsun. Þetta má allt lesa hér. Höfundur skrifar undir dulnefni.

En með tölvupóstinum fylgdu nokkuð greinargóðar leiðbeiningar fyrir klappstýrur, s.s. um nauðsynlegt líkamlegt atgervi og æskilegan klæðaburð. Samkvæmt því ætti ég að sitja nýböðuð og ilmandi, íklædd glansandi stuttpilsi og aðskorinni, fleginni íþróttatreyju einhvers konar, förðuð og fín við að taka upp og klippa Silfur Egils. Ég gef ekki upp hvort ég fór eftir leiðbeiningunum, en hér er Silfrið í "neytendavænum umbúðum". Að þessu sinni bærist engin hugsun í höfði mér, hvorki gagnrýnin né annars konar, enda sárlasin.

Vettvangur dagsins 1 - Björg Eva Erlendsdóttir, Lilja Mósesdóttir, Jakobína Ólafsdóttir, Hörður Torfason

 

Vettvangur dagsins 2 - Vilhjálmur Bjarnason, Þórður B. Sveinbjörnsson, Herbert Sveinbjörnsson

Torben Friðriksson, fyrrverandi ríkisbókari

 

Einar Baldursson, sálfræðingur

 

Njörður P. Njarðvík, prófessor (sjá grein hér)

 

Víkverjaþankar og sukkreikningur Halldórs

Ég er núna fyrst að hraðlesa blöð undanfarinna daga. Það er mikið verk og seinlegt - enda situr það oft á hakanum hjá mér. Slangur af blaðagreinum hér, uppfært slitrótt og af handahófi. Þetta var í laugardagsblaði Moggans - frábær Halldór að venju og pælingar Víkverja dagsins:

Ó, þjóð mín þjóð

Hvar ertu?

Hvar eruð þið, sem skrifið svo fjálglega um ástandið og spillinguna?
Hvar eruð þið, sem ræðið um byltingu í heitu pottunum og á kaffistofunum?
Hvar eruð þið, sem fordæmið bankamenn og útrásarauðmenn?
Hvar eruð þið, sem skammið ríkisstjórn, alþingismenn og embættismenn?
Hvar eruð þið, sem hallmælið gróðærinu og viljið annað siðferði?
Hvar eruð þið, sem eruð ósátt við aðgerðir og aðgerðaleysi ráðamanna?
Hvar eruð þið, sem viljið réttlæti öllum til handa, ekki bara sumum?
Hvar eruð þið, sem hafið tapað á hlutabréfakaupum?
Hvar eruð þið, sem hafið tapað á peningamarkaðssjóðum?
Hvar eruð þið, sem hafið tapað lífeyrinum ykkar?
Hvar eruð þið, sem eruð ósátt við að bankarnir afskrifi skuldir auðmanna?
Hvar eruð þið, sem viljið ekki selja þeim fyrirtækin aftur skuldlaus?

Hvar eruð þið, sem horfið á aldraða foreldra flutta hreppaflutningum?
Hvar eruð þið, sem viljið jafnræði?
Hvar eruð þið, sem sjáið húsnæðislánin ykkar rjúka upp?
Hvar eruð þið, sem hafið misst vinnuna?
Hvar eruð þið, sem viljið kosningar og nýja stjórn?
Hvar eruð þið, sem teljið réttlætiskennd ykkar misboðið?
Hvar eruð þið, sem eruð að lenda í heljargreipum verðtryggingar - sumir aftur?
Hvar eruð þið, sem viljið láta frysta eigur auðmanna?
Hvar eruð þið, sem fordæmið leynd og ógegnsæi aðgerða stjórnvalda?

 

Hvar er samviska ykkar?

Hvar eru þessar tugþúsundir sem eru í viðráðanlegri fjarlægð, við sæmilega heilsu og ættu að mæta á Austurvöll klukkan 15 á laugardögum og tjá óánægju sína með nærveru sinni þar? Eruð þið í Kringlunni eða Smáralind? Heima að horfa á enska boltann eða þrífa? Í sundi eða húsdýragarðinum? Hvar eruð þið?

Það eru 168 klukkutímar í einni viku. 8 tíma svefn á nóttu eru 56 tímar. 10 tímar í vinnu og ferðir 5 daga vikunnar eru 50 tímar. Eftir eru 62 tímar í viku. Hvernig í ósköpunum stendur á því að þið getið ekki séð af 1 klukkutíma til að mæta á Austurvöll og tjá með nærveru ykkar að þið séuð ekki sátt við ástandið í þjóðfélaginu og hvernig er tekið á því?

Ég bara næ þessu ekki.

Hvort ætli sé mikilvægara - hvort Manchester United vinnur Chelsea í dag eða hvort þið eigið þak yfir höfuðið til að horfa á leik eftir nokkra mánuði? Hvaða máli skiptir hvort þið farið í sund klukkan tólf eða þrjú? Eru Kringlan og Smáralind ekki opnar á öðrum tímum en milli þrjú og fjögur á laugardögum? Hvar í andskotanum eruð þið?

Hvernig réttlætið þið það, að láta okkur hin - par þúsund manns eða svo - heyja baráttuna fyrir ykkur? Hvað gerir ykkur svo sérstök að þið séuð undanþegin því að taka þátt í að berjast fyrir framtíð ykkar sjálfra, barnanna ykkar og barnabarnanna? Hvernig í ósköpunum stendur á því að þið berið ekki hönd yfir höfuð ykkar og látið aðra um að mæta á mótmælafundi fyrir ykkur? Hvar er sú gagnrýna hugsun sem ykkur var gefin í vöggugjöf?

Hvað ætlið þið að segja barnabörnunum ykkar þegar mótmæla- og borgarafundirnir eru komnir í sögubækurnar? "-Varst þú þarna, afi? -Nei, ég var heima að horfa á enska boltann. -En þú, amma? -Nei, ég fór alltaf í Kringluna á laugardögum." Eða ætlið þið kannski að ljúga og segjast hafa tekið þátt í mestu hugarfarsbyltingu Íslandssögunnar án þess að hafa lyft litlafingri eða mótmælaspjaldi? Hvar er réttlætiskennd ykkar?

Ég bara skil ykkur ekki.

Eruð þið virkilega ekki búin að fatta hvað er á seyði? Horfið þið ekki eða hlustið á fréttir? Vitið þið ekki að það er búið að arðræna þjóðina, stjórnvöld hylma yfir með sökudólgunum og enginn er látinn sæta ábyrgð? Vitið þið ekki að heilbrigðisráðherra er að leggja heilsugæsluna í rúst til að einkavæða hana og gefa auðmönnum - að hann hefur ekkert lært? Hvar eruð þið, heilbrigðisstéttir þessa lands á frívakt á laugardögum?

Ef einhver er í vafa um hvort tilefni sé til að mæta á Austurvöll klukkan þrjú í dag eru hér þrjú myndbönd til að skerpa sýnina. Þetta eru fréttir Stöðvar 2 og RÚV 8. og 9. janúar - í gær og í fyrradag. Bara tvö kvöld - og bara þarna eru ótal tilefni. Hvað þá í fréttum undanfarinna þriggja mánaða. Og myndband af Sjónvarpi Mbl.is þar sem grunur minn í síðasta pistli er staðfestur - það á að einkavæða heilbrigðisþjónustuna að amerískri fyrirmynd. Ég - fyrir mína parta - mótmæli því af alefli! En þið?

Stöð 2 - 8. og 9. janúar 2009

 

RÚV - 8. og 9. janúar 2009

 

Mbl Sjónvarp - 8. janúar 2009

 

Elskurnar mínar - ef þetta nægir ykkur ekki, ofan á allt sem á undan er gengið - þá veit ég ekki hvað þarf til að vekja ykkur af gróðærismókinu. Sjáumst á Austurvelli í dag og alla laugardaga þar til árangur næst - klukkan þrjú

Hryðjuverk heilbrigðisráðherra

Eins og allir vita er Guðlaugur Þór Þórðarson, núverandi heilbrigðisráðherra íslensku þjóðarinnar, sjálfstæðismaður. Og ekki nóg með það - hann er frjálshyggjumaður. Fulltrúi þeirrar stefnu í stjórnmálum sem er rétt nýhrunin til grunna. Hann hefur talað grimmt fyrir því "frelsi án hafta" sem leitt hefur Íslendinga til glötunar og örugglega fleiri þjóðir. Guðlaugur Þór og skoðanabræður hans vilja gefa allt frjálst, einkavæða alla hluti, hafa "frjálsa samkeppni" sem víðast - sama hvaða nöfnum það nefnist. Hann segir að ríkið eigi ekki að vera að vasast í rekstri á einu eða neinu, allt eigi að vera í höndunum á einkaaðilum. Allt. En sjálfur er hann auðvitað á öruggum launum hjá ríkinu eins og fleiri frjálshyggjupostular og einkavæðingarsinnar og eftirlaunin verða með eindæmum góð.

Ég skrifaði svolítinn einkavæðingarpistil í júlí í framhaldi af umræðu um pistilinn þar á undan og hef ekki skipt um skoðun á því sem ég sagði þar og geri líklega aldrei = Það má alls ekki einkavæða grunnþjónustu og -stoðir þjóðfélagsins! Þar er að sjálfsögðu heilbrigðisþjónustan innifalin.

Ég vonaði að fólk hefði lært eitthvað á efnahagshruninu, en nei - ekki Guðlaugur Þór. Hann vinnur nú markvisst að því að einkavæða sinn málaflokk, heilbrigðismálin. Ég efast nefnilega ekki eitt sekúndubrot um að aðgerðir hans séu beinlínis undirbúningur undir einkavæðingu heilbrigðiskerfisins. Þær eru hagsmunapólitík eins og einn viðmælandinn í myndbandinu hér að neðan fullyrðir.

Um leið og heilbrigðisráðherra setur á ný gjöld og hækkar önnur fækkar hann heilbrigðisstofnunum á landinu úr 23 í 6. Ég endurtek: Heilbrigðisráðherra fækkar heilbrigðisstofnunum á landinu úr 23 í 6! Ég ætlaði ekki að trúa mínum eigin augum og eyrum. Þetta er hryðjuverk á heilbrigðisþjónustunni, ekkert minna. Í anda frjálshyggjunnar og einkavæðingarinnar sprettur svo væntanlega upp einkarekin heilbrigðisþjónusta - þar sem menn telja sig geta grætt á henni. Og það verður örugglega ekki í fámennari sveitarfélögum landsins, svo mikið er víst. En Guðlaugur Þór er búinn að setja kúrsinn, nú skal borgað fyrir alla hluti heilbrigðisþjónustunnar (sem var nógu dýr fyrir) og því verður mun auðveldara fyrir einkaaðilana að verðleggja sig þegar þeir þeir spretta upp. Síðan kemur gamli söngurinn: "Ríkið á ekki að vera í samkeppni við einkaaðila." Kannist þið ekki við hann?

Guðlaugi Þór virðist líka vera mikið í nöp við samráð og réttar upplýsingar til þeirra aðila sem málið við kemur. Ekkert samráð við heilbrigðisnefnd Alþingis, nefndarmenn heyra um gjörðir hans í blöðunum. Ekkert samráð við stéttarfélög eða starfsmannafélög, bæjarstjórnir eða aðra aðila sem málið snertir. Og hann er að flýta sér einhver ósköp. Af hverju þessi flýtir, Guðlaugur Þór? Það hefur tekið marga áratugi, jafnvel heila öld, að byggja upp heilbrigðisþjónustuna á Íslandi. Hvers vegna að leggja hana í rúst á nokkrum vikum? Hver er tilgangurinn?

St. Jósefsspítali í Hafnarfirði er rómað sjúkrahús fyrir góða þjónustu og alveg einstaklega gott og hæft starfsfólk. Stolt Hafnarfjarðar. Ég veit um marga sem, þegar þeir hafa haft val, hafa valið að leggjast þar inn frekar en á önnur sjúkrahús. Nú á að breyta honum í öldrunarstofnun. Sumt starfsfólk verður væntanlega eftir, annað flyst á Landsspítala og rúsínan í pylsuendanum er sú að skurðstofustarfsfólkið getur fengið vinnu í Keflavík - af öllum stöðum. Ekki á Landsspítalanum, heldur í Keflavík.

Bíðum nú við. Er þetta hagsmunapólitíkin sem minnst var á? Ég veit það ekki, það er að minnsta kosti vond lykt af þessu. Árni Sigfússon, bæjarstjóri þar, er sjálfstæðismaður. Lúðvík Geirsson, bæjarstjóri í Hafnarfirði, er í Samfylkingunni. Er heilbrigðisráðherra að gera samflokksmanni sínum pólitískan vinargreiða með því að senda skurðstofustarfsfólkið til Keflavíkur, þar sem nýverið þurfti að loka skurðstofum vegna samdráttar? Kaupa vinsældir fyrir flokksbróður sinn svo hann verði endurkjörinn? Hvaða vit er í því að keyra fram og til baka Keflavíkurveginn með sjúklinga, ýmist í einka- eða sjúkrabílum? Aukin umferð og mengun og jafnvel gæti fjarlægðin skilið milli lífs og dauða. Hver veit? Og hver á að borga brúsann? Kannski auðjöfurinn sem fréttist af nýlega að skoða skurðstofurnar í Keflavík og sagðist hafa áhuga á loftræstikerfinu þar? Og sem var í notalegri nærmynd í Íslandi í dag á þriðjudagskvöldið. Á kannski að fara að selja inn á skurðstofurnar? Kannski er ég alveg úti að aka í þessum ályktunum - kannski ekki. Það kemur í ljós.

En nú spyr ég: Hvar eru alþingismenn? Hvar er stjórnarandstaðan? Hvar eru þeir sem vilja hag heilbrigðisþjónustu á Íslandi sem mestan? Hvar eru þeir sem vilja og geta staðið vörð um hana? Af hverju í ósköpunum gerir fólk ekki allt vitlaust þegar verið er að leggja heilbrigðiskerfið okkar í rúst? Ég skil þetta ekki. Það nægir engan veginn að koma í örstutt viðtöl í sjónvarpið og segjast hafa verið blekkt eða að ekki sé haft samráð. Ætla alþingismenn virkilega að láta þessa eyðileggingu viðgangast? Ég hef enga trú á því að almenningur eða heilbrigðisstarfsfólk vilji láta einkavæða heilbrigðisþjónustuna. Við höfum séð afleiðingar þess t.d. í Bretlandi, þær eru skelfilegar. Og við eigum að vita, ef við horfum eitthvað út fyrir hlaðvarpann heima, að hin einkarekna heilbrigðisþjónusta í Bandaríkjunum er eitt hræðilegasta dæmið um mismunun sem um getur. Horfið á heimildamynd Michaels Moore, Sicko - 1. hluti hér og restin er þarna líka.  Fengum við ekki nóg af skefjalausri mismunun í gróðærinu?

En hér eru samanklipptar fréttir frá 2. til 7. janúar 2009 um hryðjuverk heilbrigðisráðherra.

Það vantar peninga, gott og vel. Ég sting upp á léttum samvæmisleik, t.d. í athugasemdakerfinu við þennan pistil. Við getum kallað hann "Tapað - fundið". Guðlaug Þór vantar 1.300 milljónir segir í einni fréttinni. Það eru 1,3 milljarðar. Finnum Finn... þá fyrir hann. Neðst í pistlinum hengdi ég Fjárlögin 2009. En ég skal byrja.

Bjarni Ármannsson, sem reyndi að kaupa sér aflausn á fölskum forsendum í vikunni, fékk að sögn um 1 milljarð við starfslok. Hann seldi líka hlutabréfin sín á yfirverði og hresstist við það pyngja hans um 7 milljarða. Bjarni segist hafa "skilað" 370 milljónum en sú tala hefur verið dregin mjög í efa. Engu að síður getur Bjarni lagt að minnsta kosti 7 milljarða í púkkið. Að eigin sögn þráir hann að taka þátt í að byggja samfélagið upp aftur, þetta er kjörið tækifæri. Svo á hann rándýra íbúð í London sem hann getur selt og látið okkur fá andvirðið. Þetta er feykinóg fyrir Guðlaug Þór og gott betur - en ég ætla að nefna eitt í viðbót af því ég hef það á hraðbergi.

Hér er grein úr Mogganum í gær um Kjalar, félag í eigu Ólafs Ólafssonar - sem ásamt Finni Ingólfssyni (fann einhver Finn?) fékk Búnaðarbankann að gjöf sem varð svo Kaupþing. Lesið greinina. Ég fæ ekki betur séð en að Ólafur sé að krefja ríkið (okkur) um greiðslu á hvorki meira né minna en 190 milljörðum króna! Ég trúi ekki að maðurinn þurfi á öllum þessum peningum að halda, þetta er bara hreinræktuð græðgi. Hann getur vel séð af svona, ja... að minnsta kosti 50 milljörðum til samfélagsins sem hann blóðmjólkaði. Smáaurar.

Auk fjárlaganna set ég hér inn myndband úr Íslandi í dag í gærkvöldi. Þar var rætt við Agnesi Braga og Andrés Jónsson um starfslokasamninga og nokkrir slíkir eru listaðir á skjánum. Eitthvað hlýtur að fást hjá því góða fólki sem örugglega vill leggja sitt af mörkum til samfélagsins. Varla hugsar þetta fólk aðeins um að skara eld að eigin köku lengur og skilur okkur hin eftir í skítnum, því trúi ég ekki.

Mér sýnist ég vera búin að finna um það bil 60 milljarða fyrirhafnarlaust, hef þó bara nefnt tvo menn á nafn og ekki snert fjárlögin. Skoðið endilega málið, komið með tillögur og hvetjið aðra til þess líka - svo tek ég þetta saman. Málinu reddað, kreppan búin - eða hvað? Ég minni á að milljarðatugir auðmannanna eru í raun okkar peningar. Þeir rændu þjóðina með fölsunum, lygum og blekkingum svo við skulum óhrædd vera frek á féð.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Fjárlög 2009

Þetta gerist aftur og aftur og aftur

Í bernsku minni var almenningsálit heimsins hliðhollt Ísraelsmönnum og gyðingum almennt. Mjög hliðhollt, þeir voru fórnarlömb. Ég man eftir bók sem pabbi átti og ég blaðaði oft í, man ekki hvað hún hét. En í henni var lýst í máli og myndum hvernig gyðingum var smalað í útrýmingarbúðirnar og ofnana. Ég, barnið, grét yfir tötralega klæddu, grindhoruðu fólkinu, jafnöldrum mínum jafnvel, sem var leitt til slátrunar fyrir það eitt að vera til og tilheyra einhverjum hópi fólks sem ég kunni engin sérstök skil á önnur en að þetta var bara fólk eins og ég, systir mín og mamma og pabbi. Ég las ótal bækur um helförina og háskældi yfir örlögum gyðinga víða í Evrópu. Gladdist yfir því að þeir hefðu fundið sér heimili og föðurland fyrir botni Miðjarðarhafs og sest þar að. Hvergi var minnst á að þar hafi fólk búið fyrir og verið ýtt til hliðar þegar þeir hópuðust þangað. Ónei, það vissi ég ekki fyrr en seinna. Þegar ég var á unglingsaldri þótti voða fínt að fara til Ísraels og vinna á ísraelsku samyrkjubúi og það gerðu nokkur íslensk ungmenni.

Síðan er mjög mikið vatn til sjávar runnið og samúð mín með Ísraelsmönnum löngu, löngu fokin út í veður og vind. Eða réttara sagt - hún var drepin með vélbyssum, skriðdrekum, yfirgangi og ofbeldi. Til að byrja með reyndi ég að finna réttlætingu, en því meira sem ég vissi og því betri sem fréttaflutningurinn varð því ógerlegra var það og ég gafst að lokum alveg upp á slíkum þönkum. Ég hef enga sérstaka samúð með neinum af því hann eða hún aðhyllist einhver viss trúarbrögð, en ég hef samúð með manneskjum. Fólki. Kæri mig ekki um að flokka það eftir trúarskoðunum, húðlit eða öðru því, sem leiðir aldrei til annars en fordóma, haturs og styrjalda. Ég hef aftur á móti megnustu skömm á öllum öfgum, heilaþvotti og ítroðslu - sem leynist ótrúlega víða. Og ég þoli ekki neins konar yfirgang og ofbeldi.

Oft hef ég spurt sjálfa mig hvernig ég - eða við - myndum bregðast við ef hér yrði gerð innrás eins og gyðingar gerðu í Palestínu. Ef fólk veifandi 2000 ára gamalli bók kæmi askvaðandi og segði: "Við eigum þetta land. Það stendur hérna." Kannski meira að segja bók sem við hefðum ekki hugmynd um að væri til. Ef til vill Norðmenn? Landnámsmenn voru jú Norðmenn. Eða Írar? Hér ku hafa verið írskir munkar fyrir landnám og stór hluti landnámsfólks var írskir þrælar, leysingjar eða frjálsir menn. Er kannski til bók á gelísku þar sem stendur að eitthvert æðra vald hafi kveðið svo á um að Írar ættu eyjuna í norðri? Hvað vitum við? En það er ekkert sérlega erfitt að svara spurningunni um hvað ég myndi gera - hvað við myndum gera. Við yrðum öll skæruliðar - fyrir utan þann hóp sem, eins og alltaf gerist, vinnur með "innrásarliðinu". Kvislingana. Við myndum berjast fyrir landinu okkar, tilverurétti okkar og barnanna okkar fram í rauðan dauðann. Beita hvaða meðulum sem tiltæk væru. Ég efast ekki um það eitt augnablik.

Það vantar bara rétt rúma tvo mánuði upp á að það séu 7 ár - sjö ár! - síðan hann flutti pistilinn í Íslandi í bítið á Stöð 2. Það var nánar til tekið  þriðjudagsmorguninn 12. mars 2002. Svo var pistillinn birtur á netinu, líklega á vef JPV útgáfunnar. Ég lagði við hlustir eins og venjulega þegar hann flutti pistla og - eins og oftast - hitti hann mig í hjartastað. "Já, einmitt," hugsaði ég með mér - enda átti ég pistilinn ennþá. Hann var að lýsa minni upplifun alveg jafnt og sinni. Ekki man ég hvað var að gerast í Palestínu á þessum tíma, en eitthvað var það. Og pistilinn skrifaði Illugi Jökulsson:

Tökum ekki á móti sendiboðanum

Ég man alltaf þegar Yom Kippur stríðið hófst í október 1973 - þá gerðu Egiftar og Sýrlendingar óvænta árás á Ísrael og virtust ná miklum árangri í fyrstu - fréttirnar bárust að morgni, þegar ég var á leið í skólann, og þegar skólanum lauk, þá flýtti ég mér heim áhyggjufullur og spurði móður mína andstuttur: "Jæja, hvernig gengur Ísraelsmönnum?" Og var svo með böggum hildar, eins og það heitir nútildags, fyrstu dagana meðan Ísraelar fóru sem mest halloka.

Þetta nefni ég aðeins til marks um að hér talar bóna fíde stuðningsmaður Ísraels frá blautu barnsbeini og langt fram á þennan dag. En þegar ég las í Fréttablaðinu í gær að von væri á sendiherra frá Ísrael til að afhenda hér trúnaðarbréf sitt á morgun, á miðvikudag, þá urðu viðbrögðin þau að fá hroll - Drottinn minn dýri, ég ætla bara rétt að vona að íslenskir ráðamenn ætli ekki á þessum síðustu og verstu tímum fyrir botni Miðjarðarhafs að fara að taka með pompi og prakt á móti trúnaðarmanni ríkisstjórnar Ísraels og bjóða honum til Bessastaða að skála í kampavíni; það væri svona rétt eins og að taka kurteislega á móti Joachim von Ribbentropp rétt í þann mund að maður hefur frétt af Treblinka og Auswitz, eða sendiherra Rauðu khmeranna meðan þeir gengu sem harðast fram, eða Radovan Karadzic eða Radko Mladic - guð forði okkur frá slíkum gestum.

Þessi pistill er því fyrst og fremst áskorun til íslenskra ráðamanna, og einkum Halldórs Ásgrímssonar utanríkisráðherra, og Ólafs Ragnars Grímssonar forseta, að sleppa því að taka með allri seremóníu á móti þessum nýja sendiherra - aðeins þannig er nógsamlega hægt að lýsa andstöðu sinni við framferði Ísraela þessar vikurnar og þessa dagana, þessar mínúturnar liggur mér við að segja. Og ekki bara andstöðu, heldur fyrirlitningu og viðbjóði.

Það er nú svo einkennilega komið að þetta Ísraelsríki, sem ég eyddi mörgum áratugum ævi minnar í að styðja í huganum, beitir í einu og öllu aðferðum sem hvaða fasistar sögunnar sem er væru fullsæmdir af - og þótt engin von sé til þess að róta á nokkurn hátt við trénuðu ofbeldisæði forsætisráðherrans, þá gæti það kannski orðið til að vekja fáeina menn í Ísrael til umhugsunar að trú og trygg vinaþjóð Ísraela einsog Íslendingar séu búnir að fá sig svo fullsadda að þeir loki dyrum sínum, hryggir og reiðir, á sendimenn þeirra.

Að minnsta kosti er það fjandanum óviðkunnanlegri tilhugsun að ímynda sér íslenskan utanríkisráðherra og forseta lýðveldisins tipla á tánum kringum reigingslegan trúnaðarmann frá Aríel Sharon, manni sem af einhverjum dularfullum ástæðum virðist hafa lært alla sína pólitík af fordæmi þeirra Heinrich Himmlers og Reynhards Heydrich.

Nú kynnu einhverjir að segja að það sé ekki beint vænlegt til að hafa áhrif á aðrar þjóðir að neita bara að taka á móti sendiboðum þeirra; það sé í fyrsta lagi diplómatískur dónaskapur sem ekki muni skila öðru en móðguðum diplómat og erfiðari samskiptum þaðan í frá, og í öðru lagi sé miklu áhrifameira að taka á móti manninum og lýsa óánægju með stefnu stjórnar hans á ákveðinn en vissulega kurteislegan hátt - ætíð sé sennilegra að samræður hafi áhrif en að skella hurðum.

En hvað sem líður einstökum svokölluðum tilslökunum eru Sharon og hans menn löngu búnir að sýna og sanna að þeir hafa engan áhuga á samræðum - orð, röksemdir, bænir - þetta hefur engin áhrif á þá menn. Þá er betra að skella hurðum og vona að hurðaskellurinn heyrist alla leið suður til Jerúsalem, og vita að minnsta kosti að maður hefur ekki lagt beina eða óbeina blessun sína yfir framferði Ísraels með því að taka á móti sendimanni landsins, eins og það væri bara hvert annað land en ekki helsta hryðjuverkaríki heimsins um þessar mundir.

Nú blandast auðvitað engum hugur um að herskáir leiðtogar Palestínumanna eiga verulega sök á þeirri ofbeldisþróun sem leiddi til þessa ástands sem nú ríkir. Það blandast heldur engum hugur um að hafi Yasser Arafat einhvern tíma verið brúklegur leiðtogi, þá er sá tími löngu liðinn. Mín vegna má og skal draga þá alla til þeirrar ábyrgðar sem þeir eiga skilið. En aðgerðir Ísraels eru löngu hættar að bitna á þeim sem það kunna að eiga skilið - það er verið að ráðast á börn, barnshafandi konur, fólk sem allir vita að hefur ekkert til saka unnið annað en vera Palestínumenn. Og það er ráðist markvisst á sjúkrabíla - við eigum ekki, hæstvirtur utanríkisráðherra, að líta einu sinni við fulltrúum frá slíkum ríkjum.

Baráttuaðferðir hinna herskáustu Palestínumanna hafa löngum verið fyrirlitlegar og hörmulegar. En að ríkisstjórn í svokölluðu lýðræðisríki - og það einu allra öflugasta herveldi heimsins - skuli svara í sömu mynt, með sömu og jafnvel viðbjóðslegri aðferðum, það er þyngra en tárum og ekkert hjal yfir kampavínsglösum getur eytt þeirri ábyrgð sem við berum ef við lýsum ekki með hvurju einasta ráði sem við eigum algerri andstöðu okkar við þetta fasistaríki.

Það hefur stjórn Aríel Sharons að minnsta kosti afrekað að þessa dagana er alltént auðveldara að skilja palestínsk ungmenni sem í æði og örvæntingu yfir niðurlægingunni og kúguninni sem þjóð þeirra hefur mátt þola í hálfa öld, og núna blóðbaðinu - að þau reyri sig sprengjum og fórni lífinu í fánýtri og blóðugri hefnd - heldur en forsætisráðherrann sem sendir dáta sína útá götur í skriðdrekum og segir þeim að skjóta á sjúkrabíla.

Í öllum hamingju bænum - Halldór Ásgrímsson, Ólafur Ragnar Grímsson - neitið að taka á þessum sendiboða þeirra hryðjuverkamanna sem nú ráða Ísrael, eða farið út úr bænum ef þið þráist við að telja kurteisisvenjur ekki leyfa ykkur annað, þykist vera veikir, eða leggist á gólfið á Bessastöðum þegar hann bankar og svarið ekki í símann - heiðrum ekki fasistana með því að bjóða þeim í okkar hús; þá menn sem brjóta niður hús og heimili saklauss fólks í Palestínu; þessir menn eru ekki í vorum húsum hæfir.

____________________________________________

Nú stendur yfir slátrun á almennum borgurum á Gaza. Fólki eins og mér og þér, systur minni, mömmu og pabba, börnunum okkar og barnabörnunum. Þeim er slátrað í hundraðatali - í skólum, á heimilum sínum - hvar sem er. Fólki sem er innilokað eins og dýr í búri á litlum bletti og kemst hvorki lönd né strönd. Ef þetta væru dýr hefðu öll dýraverndarsamtök veraldar risið upp á afturlappirnar og gert allt vitlaust. Það má ekki drepa hvali eða ísbirni! En þetta er fólk - manneskjur - börn, konur, gamalmenni... Alþjóðasamfélagið lætur sér fátt um finnast, enginn slítur stjórnmálasambandi við Ísrael og stjórnir heimsins láta nánast eins og ekkert sé. Harma en fordæma ekki, tala en gera ekkert. Enda er þetta "bara" fólk, ekki dýr. Hvað þá dýr í útrýmingarhættu, raunverulegri eða ímyndaðri. Mér er alveg sama um alla alþjóðapólitík - hvers konar manneskjur erum við eiginlega? Af hverju líðum við þetta?

Eftir síðari heimsstyrjöldina var sinnuleysi alþjóðasamfélagsins gagnrýnt harkalega fyrir að bregðast ekki við helförinni. Samfélög gyðinga um allan heim halda þeirri gagnrýni á lofti enn þann dag í dag. En önnur helför hefur verið í gangi áratugum saman við botn Miðjarðarhafs og það finnst þeim í lagi því þar eru þeir sjálfir gerendurnir. Alþjóðasamfélaginu er líka sama - og á meðan er börnunum slátrað.

Ég grét yfir Kastljósi gærkvöldsins og ég er sannfærð um að það gerðu fleiri. Hlustið líka á mjög fróðlegt viðtal við Jón Orm Halldórsson í Víðsjá hér. Viðtalið er líka í tónspilaranum merkt: Víðsjá - Jón Ormur Halldórsson um árásir... Jón Ormur segir m.a. að verið sé að drepa börn af því það eru kosningar í Ísrael í mars. Stjórnin þarf að skora í skoðanakönnunum. Alveg eins og Brown þegar hann beitti hryðjuverkalögunum á Íslendinga.

 

Slysaskot í Palestínu

Lítil stúlka. Lítil stúlka.
Lítil svarteyg dökkhærð stúlka
liggur skotin.
Dimmrautt blóð í hrokknu hári.
Höfuðkúpan brotin.

Ég er Breti, dagsins djarfi
dáti, suður í Palestínu,
en er kvöldar klökkur, einn,
kútur lítill, mömmu sveinn.

Mín synd er stór. Ó, systir mín.
Svarið get ég, feilskot var það.
Eins og hnífur hjartað skar það,
hjarta mitt, ó, systir mín,
fyrirgefðu, fyrirgefðu,
anginn litli, anginn minn.

Ég ætlaði að skjóta hann pabba þinn.

Kristján frá Djúpalæk (1916 - 1994) - Í víngarðinum 1966

Loforð ráðherra - hvar eru efndirnar?

Mig langar að minna ráðherra ríkisstjórnarinnar á loforð sem þeir gáfu á borgarafundi í Háskólabíói 24. nóvember sl. Allt átti að vera uppi á borðinu og gagsætt. Ég lýsi eftir efndum.

Lítil hugvekja um lýðræði

Það er í mörg horn að líta á fréttavaktinni þegar hvert stórmálið á fætur öðru skýtur upp kollinum daglega, oft mörg á dag. Alltaf er eitthvað sem fer fram hjá manni og ekki nokkur leið að henda reiður á öllu sem fram kemur í fjölmiðlum, á netsíðum og bloggi. Hjá mér verður alltaf eitthvað út undan og þá helst kannski blöðin. Ég er löngu hætt að geta lesið prentuðu eintökin út af sjóninni og verð að treysta á blöðin á netinu. Þar get ég sjálf stjórnað textastærðinni.

Ég hef klippt út greinar, dálítið handahófskennt þó vegna tímaskorts, og sett inn í myndaalbúm eins og sjá má vinstra megin á síðunni, og búið til séralbúm fyrir ýmislegt. Oft fæ ég ábendingar í tölvupósti sem eru alltaf vel þegnar. 

En í gær var pistill í Mogganum eftir Þröst Helgason, blaðamann, sem ég sé ástæðu til að vekja athygli á. Hann fjallar um lýðræði fámennra og fjölmennra þjóða og er skrambi góður.

Bíddu nú hægur, Bjarni sæll

Fyrst skrifaði hann grein í Fréttablaðið, svo kom hann í Kastljósið. Hann segist hafa endurgreitt 370 milljónir... Það er skiptimynt í vösum hans. Sýndi hann kvittun? Getur einhver staðfest þessa fullyrðingu? Og hvar er afgangurinn, allir milljarðarnir? Hvar er orðstír þjóðarinnar sem Bjarni átti þátt í að eyðileggja? Í hverju ætlar Bjarni að fjárfesta næst? Býst hann við fyrirgefningu þjóðar sem hann hjálpaði að sparka í ræsið - bara sisona - af því hann þykist átta sig á því núna hvað hann var vitlaus? Æ, æ... þvílíkt endemis yfirklór. Vel undirbúið stönt, æft og yfirfarið með ímyndasmiðum, til þess gert að slá ryki í augu landsmanna sem eru mögulega meyrari en ella eftir jólahátíðina. Er hann að undirbúa jarðveginn til að geta notað milljarðana sína (okkar!) til að eignast eigur okkar á brunaútsölu? Er fólk til í að spila Matador við Bjarna... einhver?

Það á að harðbanna bankamönnum og útrásarauðmönnum að fjárfesta í nokkrum hlut hér á landi fyrr en búið er að rannsaka þátt þeirra í hruninu ofan í kjölinn og láta þá skila öllum þeim fjármunum sem þeir höfðu af íslensku þjóðinni. Þegar þessir menn hafa goldið fyrir misgjörðir sínar og endurgreitt ALLT féð skal ég íhuga vel og lengi hvort þeir fá aflausn, ekki fyrr. Lofa engu. Sala aflátsbréfa lagðist af um miðja 16. öld - eða var það ekki? Bjarni fær ekki einu sinni prik hjá mér fyrir að mæta í Kastljós, mér finnst það bara svo sjálfsagt. Ekki reikna ég með að fá prik fyrir að borga skuldirnar sem hann steypti mér í... og börnunum mínum og barnabörnunum. Þessari hnuplaði ég frá hagyrðingnum Gísla málbeini:

Enn í landi óttans bý
aukast skuldir barna
finnur einhver fróun í
að fyrirgefa Bjarna?

 

Kastljós 5. janúar 2009 - Bjarni Ármannsson

 

Kastljós var pakkað af efni í gærkvöldi. Glæsilega að verki staðið. Áfram, Kastljós! Og nælið ykkur í Sölva á meðan hann er á lausu. Frábær maður þar á ferð. En Ísland í dag fjallaði aftur á móti um líkamsrækt, brjóstastækkanir og aðrar fegrunaraðgerðir. Mjög spennandi - Sindri með puttann á púlsinum - sjá hér.

Þann 28. mars í fyrra skrifaði ég pistil um hrokann sem fjármálaráðherra sýndi Umboðsmanni Alþingis þegar hann dró fagmennsku hans í efa vegna vægast sagt vafasamrar skipunar í dómaraembætti. Pistillinn er með yfirskriftinni Hroki, siðblinda, spilling og ósnertanleiki. Þar er m.a. vitnað í orð Gunnars Helga Kristinssonar, prófessors í stjórnmálafræði, þar sem hann segir frá reglum um lögsókn gegn ráðherrum. Í Kastljósi kom nefnilega fram að báðir ráðherrarnir, Árni og Björn, brutu lög - en þeir eru ósnertanlegir. Hvernig þjóðfélag er það sem líður ráðherrum og öðrum SéraJónum að brjóta lög að vild án þess að þeir þurfi að gjalda þess á nokkurn hátt - lagalega, pólitískt eða siðferðilega - en dæmir almenna borgara fyrir hvaða smávægilegu yfirsjón sem er? Er ekki eitthvað að hérna?

Kastljós 5. janúar 2009 - Ráðherrar brjóta lög

Aftur vísa ég svo í fyrri pistil - þennan. Enn talar Gunnar Birgisson niður til námsmanna erlendis. Nú eru umsækjendur fólk sem hafði stofnað sér í skuldir áður en það fór út til náms og var með skuldahalann á eftir sér. Gunnar... allir 95 sem var neitað um neyðarlán, eða hvað? Ætlastu virkilega til að ég trúi því að 95 af hvað... 130 námsmönnum hafi verið skuldugir upp fyrir haus áður en þeir fóru utan til náms? Kannski er þetta óþarfa tortryggni í mér, en ég bara kaupi þetta ekki.

Kastljós 5. janúar 2009 - Gunnar Birgisson og neyðarlán til námsmanna

Ísland - Simbabve norðursins

Ég bið alla sem hafa einhver tengsl við erlenda fjölmiðla að senda þeim slóðina að þessari grein hér fyrir neðan. Ef íslenska þjóðin getur ekki upp á sitt eindæmi haggað spilltum stjórnvöldum og stjórnkerfi eða ráðið við glæpamennina sem arðrændu hana verður að leita ásjár alþjóðasamfélagsins til að þrýsta á íslensk stjórnvöld um nauðsynlegar breytingar. Viðbót: Greinin hefur nú verið birt hér.

Iceland - the Nordic Zimbabwe
by Iris Erlingsdottir

The catastrophic economic collapse of Iceland has in international news stories been described as simply another, inevitable casualty of the credit crunch. A WSJ story last week noted that „Iceland was one of the international financial bubble's most enthusiastic players," but failed to mention how Iceland's largely homemade crisis was created by a small group of powerful political and financial figures who literally have looted the nation's treasury.

According to the Fund for Peace, a state that is failing has several characteristics, such as group-based inequality, brain drain, sharp economic decline, corruption and criminal behavior, to name a few attributes. The magnitude of corruption and wrongdoings at the highest levels of Icelandic political and financial system that have come to light following the country's economic collapse begs this question: Is Iceland a failing state?

In October 2008, Iceland's three major investment banks-Glitnir, Kaupthing, and Landsbanki, which the Conservative party had privatized eight years earlier in favor of their cronies - collapsed and were taken over by the Icelandic government. They had, through various questionable artifices, incurred a combined debt equal to 7-10 times Iceland's gross domestic product (GDP). Hundreds of thousands of investors outside of Iceland lost all of their savings, inducing the British government to invoke anti-terrorism laws in an attempt to contain the damage.

Since this collapse, the Icelandic stock exchange has plummeted, the Icelandic crown has lost one-half of its value, and the unemployment rate rose 60% from October to November. The sudden halt of major construction projects-including what was to be an iconic opera house-has caused foreign workers to flee the country in droves. Automobile sales have nearly stopped, and massive residential foreclosures loom. One-third of Icelanders have indicated that they are considering leaving the island.

Despite obvious mistakes and wrongdoings by governmental regulators and bank executives, no observable changes have ensued. The current regulators-including the head of the Icelandic Central Bank, Davíð Oddsson (Prime Minister from 1991-2004) -are the very same people who encouraged and approved these fantasies. The majority of the top executives in the newly-nationalized banks are the same directors who created the overleveraged castles in the air. Instead of criminal charges, they get to keep their jobs and handsome paychecks, and remain in position to further manipulate the country's finances. Average Icelanders, on the other hand, get to scratch out a living and the responsibility (along with their children and grandchildren) for paying the billions of debt Iceland is now saddled with.

The gang's perp-in-chief, Jón Ásgeir Jóhannesson, who also happens to "own" most of the private media in the country, is free to gallivant in his private jet between luxury homes in several countries. At this writing, he and his fellow crooks, who invented false enterprises and inflated their "worth" by selling pieces of paper back and forth to each other, continue to engage in all kinds of business transactions in Iceland and wait like carrion for opportunities to "buy" for pittance businesses that have closed or gone bankrupt since the collapse (the same fate awaits many others in the new year), not to mention real estate when thousands of Icelandic families lose their homes in this inferno of greed.

The crimes and corruption that has flourished under Iceland's conservative rule make Bernie Madoff's schemes look like Mother Goose tales. Each day brings forth ever more incredulous stories. Icelanders who are struggling to hold onto their homes and pay the bills were outraged at to learn a few days before Christmas that certain well connected individuals - bank execs, their families and friends (including members of the Icelandic government) - hoping to cash in on the boom, borrowed hundreds of millions to buy bank stock, but as the collapse became imminent, the loans were conveniently "forgiven" in secret meetings, with a single penstroke! The average Icelander of course gets no such absolution.

The democratic process is paralyzed. The legislature, Alþingi, is little more than a rubber stamp for the administration and has basically shut itself down. Despite massive popular protests, Prime Minister Geir Haarde's ruling junta refuses to call for new elections before making what will certainly be extremely painful decisions.

Failed states are unable or unwilling to "protect their citizens from violence and perhaps even destruction," and "regard themselves as beyond the reach of domestic or international law." They may have democratic forms but suffer from a serious "democratic deficit" that deprives their democratic institutions of real substance.

The tyrant Robert Mugabe declared a few days ago that "Zimbabwe is mine. "I will never, never, never, never surrender." Iceland's Prime Minister Geir Haarde, the Central Bank Governor Davíð Oddsson, and the members of their little gang are telling Icelanders and the world that-like Mugabe-neither will they.

Íris Erlingsdóttir is an Icelandic journalist and writer. Her professional background includes work in radio and television news as a reporter and news anchor for Channel 2 in Iceland. She was editor-in-chief of Icelandic gourmet magazine The Host and has written numerous features and columns on subjects ranging from food and health to politics and law for Icelandic and American magazines and newspapers, including the Minneapolis Star Tribune, LA Weekly, Iceland Review, Morgunblaðið, Fréttablaðið, Bon Appetit, and Twin Cities Mix. She lives in Northfield, Minnesota.  

 _________________________________________________

Margir kannast eflaust við Írisi Erlingsdóttur sem eitt sinn var fréttamaður á Stöð 2 og sendir nú öðru hvoru fréttir frá Bandaríkjunum þar sem hún er búsett - nánar tiltekið í Minnesota. Ef ég man rétt fjallaði hún nokkrum sinnum um kosningabaráttuna fyrir forsetakosningarnar þar á síðasta ári. Íris leyfði mér að birta þessa grein hér að ofan og ég fann aðra grein eftir hana sem ég hafði klippt út úr Mogganum 9. nóvember sl.

Reyni að komast til himna...

...áður en dyrunum verður lokað.

Ég hef ekki haft geð í mér til að koma nálægt tölvunni í mestallan dag enda orðin svo langþreytt að ég held varla höfði. Svo settist ég niður áðan eftir góðan lúr fyrir framan sjónvarpið og skoðaði fjölmiðla, bloggfærslur og athugasemdir. Ég fylltist sorg og vonleysi. Sorg yfir því hvað fólk er alltaf ósammála, sumir svo öfgafullir, ofsafengnir og orðljótir... og skyndilega helltust yfir mig atburðir síðustu þriggja mánaða, aðdragandans, afleiðinganna, ábyrgðarleysis stjórnvalda og vonleysið varð yfirþyrmandi. Reyndar ekki í fyrsta sinn í vetur en þetta var skelfileg upplifun.

Við erum lítil og fámenn örþjóð sem eigum að geta rekið þetta þjóðfélag í sæmilegri sátt og einbeitt okkur að því sem skiptir máli. Sniðið okkur stakk eftir vexti sem hefur sárlega skort undanfarin ár og áratugi. Þess í stað erum við að þrátta um smáatriði sem engu máli skipta - eins og hvort 8 ára gömul stúlka geti borið skaða af því að tala í nokkrar mínútur á mótmælafundi. Ég sem hélt að það væri foreldranna að meta slíkt. Alræmdur friðarspillir, sem allir fengu yfir sig nóg af fyrir fjölmörgum árum, geysist um netheima, límir eigin bloggfærslur inn í athugasemdakerfi annarra bloggara með vægast sagt ógeðfelldum myndum af vopnuðum börnum og hótar að kæra hægri og vinstri eins og ævinlega.

Þreytupirringurinn olli því að ég fór að glugga í fjárlögin - sem ég hefði betur látið ógert. Ekki lagast hugarástandið við það. 

Steingrímur J. segist vilja rauðgræna ríkisstjórn með Samfylkingu. Hver segir að hann eða Samfylkingin verði kosin til nokkurra verka? Hver veit nema fram komi breiðfylking fólks sem hefur aðrar hugmyndir um framtíðina en Steingrímur J. og Samfylkingin, sem virðist bara líða bærilega, takk, í hjónasænginni með Sjálfstæðisflokkinn ofan á alveg eins og Framsókn forðum. Gallinn er bara sá að ný stjórnmálaöfl eru fyrirfram dauðadæmd af flokkunum sem fyrir eru. Þeir eru búnir að koma hlutunum þannig fyrir með lagasetningu að eingöngu flokkar sem fyrir eru á þingi fá fjárframlög frá ríkinu (okkur). Og áður en þingmenn fóru í mánaðarlangt kreppujólafrí hækkuðu þeir framlagið til flokkanna sinna úr 310 milljónum í 371,5 milljónir á meðan allt annað var skorið niður. Sem dæmi má nefna voru lögð innritunargjöld á þá sem þurfa að leggjast inn á sjúkrahús og eru líklega síst í stakk búnir til að borga slíkt og ýmis gjöld voru hækkuð sem hafa bein áhrif á verðbólgu og verðbætur lána.

Í gær kom fram að hinn umhyggjusami einkavæðingarheilbrigðisráðherra ákvað að innritunargjald á sjúkrahús yrði litlar 6.000 krónur. Formaður ASÍ sagðist vera "hissa". Upphæðin sem fer til stjórnmálaflokkanna nægir fyrir innritunargjöldum 61.917 sjúklinga. Mér skilst að atvinnuleysisbætur séu um 130.000 á mánuði sem gera 1.560.000 á ári. Framlagið til flokkanna nægði fyrir atvinnuleysisbótum 238 manns í heilt ár. Svokallað skúffufé ráðherra er 81 milljón alls. Því geta þeir ráðstafað að eigin geðþótta. Þetta eru innritunargjöld fyrir 13.500 sjúklinga - eða 324.000 skólamáltíðir fyrir börnin okkar ef hver máltíð kostar 250 krónur.

En flokkafjárframlögin fá aðeins þau stjórnmálaöfl sem fyrir eru á þingi til að auglýsa sig og sína í prófkjörum og kosningum. Aðrir eiga ekki séns. Við borgum rekstrarkostnað þeirra, auglýsingaskrum, ferðalög og annað - á vegum flokkanna. En við hin eigum ekki möguleika á að bjóða okkur fram sem stjórnmálaafl og etja kappi við fólk með slíkt fjármagn til afnota sem sótt er í okkar eigin vasa. Jafnræði í reynd þar sem sumir eru svo sannarlega jafnari en aðrir. Þetta er fyrir utan tæplega 3,8 milljarða - 3.800 milljónir - sem það kostar okkur að reka "Æðstu stjórn ríkisins" eins og það heitir í fjárlögum. Ég vitna í hinn margkveðna Megasarfrasa: Afsakið á meðan ég æli.

Svo er það 5% ákvæðið sem kveður á um að stjórnmálaflokkur sem fær undir 5% í kosningum fær engan mann á þing - nema hann sé þar fyrir, þá gefa 5% honum 2 þingmenn. Það fer þó líkast til eftir því hvar á landinu atkvæðin falla, því atkvæðavægið er svo misjafnt þéttbýlis og dreifbýlis. Flokkarnir sem fyrir eru á þingi eru semsagt búnir að girða jafnrækilega fyrir "samkeppni" og stjórn VR gerði forðum. Það er ekki hægt að endurnýja, sama hve margir vilja það. Okkur er gert að kjósa sama liðið aftur, hvað sem tautar og raular. En ég vil það ekki, ég neita því og ég krefst þess að lögum og reglum verði breytt til að sú hugarfarslega bylting sem nauðsynleg er geti orðið og rotnu, steinrunnu flokkakerfi hent á haugana.

Hverslags andskotans vitleysa og níðingsskapur er þetta eiginlega? Er þetta íslenskt lýðræði í hnotskurn?

En annars ætlaði ég ekki að skrifa svona pirrings- eða reiðiblogg. Ég ætlaði  að vekja athygli á honum Eiríki Guðmundssyni, rithöfundi, pistlahöfundi og Víðsjárpilti. Ég benti á pistlana hans hér undir fyrirsögninni Hvað þarf til að ofbjóða þjóðinni? Síðan þá hefur Eiríkur flutt marga, frábæra pistla í Víðsjá og í gær birtist grein eftir hann í Fréttablaðinu sem fylgir hér með. Smellið þar til læsileg stærð fæst að venju. Eiríkur flutti líka fyrsta pistil sinn á nýju ári í Víðsjá í fyrradag. Hann er næstum neðst í tónspilaranum ofarlega vinstra megin á síðunni merktur: Víðsjá - Nýtt ár, mótmæli og þjóðin. (Ég bíð spennt eftir að geta sett útvarpsefni beint inn í færslur og þurfa ekki að vísa í þennan óaðgengilega spilara.) Það er úr þeim pistli sem ég tók fyrirsögnina - Trying to get to heaven before they close the door - Bob Dylan.

 

Kommúnistadrullusokkur!

Í október skrifaði ég pistil og velti fyrir mér ástæðu þess hve Íslendingar hafa verið tregir til að mæta á mótmælafundi. Það er sem betur fer að breytast, enda fólk farið að átta sig á lýðræðislegum rétti sínum og skyldu til að taka þátt í mótun samfélagsins. Í pistlinum stóð þetta m.a.: "Á Íslandi hefur umræðunni alltaf verið vandlega stýrt af hagsmunaöflum og réttlætisraddir kaffærðar í mykjuhaugum flokkspólitískra hagsmuna. Ef nokkrar hræður komu saman til að mótmæla valdníðslu voru þær umsvifalaust stimplaðar með því hræðilega orði - kommúnistar! - eða einhverju þaðan af verra. Múgur, skríll, hyski, pakk og meira að segja lýður, sem upprunalega þýddi í einfaldleika sínum aðeins þjóð eða fólk. Mótmælin á fundi borgarstjórnar í janúar voru kölluð skrílslæti af þeim sem þola ekki lýðræði og tjáningarfrelsi. Tungumálinu var lævíslega beitt til að sverta þá sem vildu umbætur eða mótmæla ranglæti. Hvaða sómakær borgari vildi láta hafa um sig slík orð eða vera hluti af einhverjum ruslaralýð sem var hæddur og fyrirlitinn? Þá var nú betra að hafa hægt um sig, þegja og vona það besta. Halda áfram að strita í sveita síns andlitis og þagga niður í mjóróma röddum hið innra sem kröfðust réttlætis öllum til handa, ekki bara sumum."

Mikill er máttur orðanna og uppnefni ýmiss konar voru ær og kýr heittrúaðra af öllum pólitískum trúarbrögðum á kaldastríðsárunum. Höfum við gengið til góðs, lært eitthvað og þroskast sem þjóð og einstaklingar? Ekki sýnist mér það. Mótmælendur hafa aftur á móti gert uppnefnin að hrósyrðum og verið stoltir af að vera kallaðir t.d. skríll eða kverúlantar. Við getum nefnilega stjórnað því svolítið sjálf hvaða áhrif við látum orðin hafa á okkur og hætt að kippa okkur upp við ónefni og skítkast.

Í Silfrinu, líklega 28. nóvember 2004, spurði Egill Helgason þáverandi þingmann Framsóknarflokksins, Hjálmar Árnason, hvort honum fyndist koma til greina að taka Ísland af "lista hinna viljugu", þ.e. þeirra þjóða sem studdu innrásina í Írak í mars 2003. Hjálmar svaraði: "Ég segi bara já við því". Þessi fáheyrði atburður, þar sem þingmaður lét í ljós sjálfstæða skoðun sem gekk í berhögg við skoðun flokksins og stjórnarinnar sem hann tilheyrði, varð tilefni umræðna á Alþingi 29. nóvember 2004. Samfylkingarþingmenn fóru mikinn, vildu taka Ísland af listanum og hrósuðu Hjálmari fyrir hugrekkið.

Davíð Oddsson, þá utanríkisráðherra og ennþá formaður Flokksins, bjó þá til nýyrði sem verður lengi í minnum haft - og beindi máli sínu til Samfylkingarinnar: "En Samfylkingin er eins og gamall afturhaldskommatittsflokkur og ætlar sér aldrei að verða stór og getur þess vegna ekki stutt verðugt verkefni eins og þetta." Þarna átti Davíð við svokallaða "endurhæfingu" í Írak sem enn er í hers höndum í bókstaflegri merkingu, fjórum árum síðar. Nú er Samfylkingin í hers höndum Sjálfstæðisflokks og bíður landsfundar hans til að ákveða hvort reyna á að bjarga því sem bjargað verður hvað efnahag og framtíð þjóðarinnar varðar. Mikill er máttur landsfundar Sjálfstæðisflokksins.

Mér varð hugsað til þessa nýyrðis Davíðs - afturhaldskommatittur (ekki komið í orðabækur ennþá) - þegar ég sá myndband á mbl.is í dag þar sem tveir menn ganga meðal mótmælenda á gamlársdag og ógna þeim, steyta hnefa, hrinda - og kalla þá t.d. kommúnistadrullusokka. Sá eldri heitir Ólafur Klemenzson og er sagður bæði samflokksmaður og starfsmaður Davíðs, hagfræðingur í Svörtuloftum. Sá yngri heitir Guðmundur Klemenzson og er svæfingarlæknir á Landsspítalanum. Hvort þeir eru bræður veit ég ekki. Í öllum siðmenntuðum þjóðfélögum yrði mönnum í þeirra stöðum sagt umsvifalaust upp opinberu starfi eftir slíka framkomu og þeir ekki taldir verðir þess að vera á framfæri hins opinbera, þ.e. skattgreiðenda. Og þroskastig fólks sem hagar sér svona er varla upp á marga fiska. Þessir félagar vita t.d. ekki frekar en Davíð að kommúnismi er dauður sem slíkur og vinstrisinnaðar stjórnmálahreyfingar hafa mjög blandaða stefnu sem ekki er nokkur leið að flokka undir kommúnisma. En svona getur nú trúarofstæki farið illa með fólk og svipt það heilbrigðri skynsemi, hver svo sem trúarbrögðin eru.

Athygli vekur að mótmælendurnir sem veist er að lyfta ekki litlafingri til að taka á móti og beita engu ofbeldi. Þessa lýsingu eins mótmælandans sá ég í athugasemd á einhverju bloggi: "Svona ykkur að segja var þetta alveg ótrúleg innkoma þessara manna. Þeir gengu þarna um og hrintu og bæði konum (eins og sést á myndbandinu) og öðrum um koll sem á vegi þeirra urðu. Annar reyndi að sparka í liggjandi mann sem var verið að hlúa að og hafði orðið fyrir piparúða. Þá spurði ég hann hvort það væri allt í lagi með kollinn á honum og þá hrinti hann mér ég snéri mér undan og horfði í augun á honum og sagði "Gjörðu svo vel og gefðu mér á kjaftinn ef þér líður betur með það" þá reiddi hann til höggsins (og þar hefur myndavélin náð atvikinu og sést það á stillimyndinni á undan fréttinni). Hann hins vegar hætti við að kýla mig og hrinti þess í stað konunni sem næst var. Svona gengu þeir í gegnum ca. 500 manna hóp mótmælenda og hrintu og ýttu þeim sem fyrir urðu - og í raun er ótrúlegt að þessir hrottar hafi farið í gegnum hópinn án þess að nokkur svo mikið sem ýtti til baka (og það segir e.t.v. hversu mikið mótmælendurnir voru tilbúnir að beita ofbeldi þarna fyrir framan Hótel Borg)." Þetta er sorgleg sjón og skelfileg frásögn. Mikið ofboðslega mega þessir menn skammast sín upp fyrir haus!

Að lokum minni ég á að það er laugardagur og mótmælafundur á Austurvelli klukkan 15. Ung dama, Dagný Dimmblá sem er 8 ára, ætlar að halda þar ræðu. Hún kom að máli við Hörð Torfason eftir síðasta fund og bað um að fá að tala næst. Eftir samráð við foreldra hennar var ákveðið að hún myndi halda tölu á fundinum á morgun og ég hlakka mikið til að heyra hvað hún ætlar að segja. Aðrir ræðumenn verða Halldóra Guðrún Ísleifsdóttir og Einar Már Guðmundsson. Ég hvet alla til að slást í hópinn með okkur kverúlöntunum, skrílnum, kommúnistadrullusokkunum, afturhaldskommatittunum eða hvaða hrósyrði við veljum okkur sjálf.

Keppt í ávörpum án atrennu

Keppnisávarp forsætisráðherra er hér, forsetans hér og biskups hér. Í þetta sinn var biskup sýnu bestur! Sló keppinautunum algjörlega við og kom langfyrstur í mark. Hér er sigurávarp biskups í fullkomnu óleyfi. Hann vitnar reyndar ekki í Matteus 25:29 eins og hefði verið vel við hæfi - en hann vann keppnina engu að síður að mínu mati. Hvað finnst ykkur?

Tvennir tímar

Flutt 1. janúar 2009

Guð gef mér æðruleysi til að sætta mig við það sem ég fæ ekki breytt, kjark til að breyta því sem ég get breytt, og vit til að greina þar í milli. Amen

Náð sé með yður og friður frá honum sem er og var og kemur, hinum alvalda. Hann gefi oss öllum gleðilegt nýtt ár í Jesú nafni!

Árið leið í aldanna skaut, örlagaár í lífi þjóðar. Nú er nýtt ár upp runnið. Og mörgum finnst sem nýir tímar blasi við.

Og þó er dagurinn í sjálfu sér líkur öðrum dögum og Ísland með sama svip og fyrr. Fjöllin eru á sínum stað, landið okkar góða og lífið í sínum skorðum. Það fæddust börn inn í þennan heim í nótt, börn sem horfa spyrjandi augum upp í ljósið og daginn. Fædd til ljóssins. Úr ljóssins heimi komin og til ljóssins heima stefnt, eins og öll börn í þessu landi, á vorri jörð.

Dagur rann úr skauti nætur með nýtt ártal, tvöþúsund og níu. Hvað merkir það? Það merkir að tvöþúsund og níu ár eru talin frá fæðingu frelsarans Jesú Krists! Hans sem sagði: „Ég er ljós heimsins!" Og:„Vertu ekki hræddur, ég er hinn fyrsti og hinn síðasti og hinn lifandi." Í birtu hans er þetta nýja ártal skráð og við birtu hans fáum við að mæta því sem árið færir að höndum, sem einstaklingar og sem þjóð. Við höfum lifað tímana tvenna.

Ég þekki ungan mann sem er hátt settur í fjármálageiranum eins og það kallast. Hann sagði við mig: „Oft óskaði ég þess þegar ég var yngri að ég væri uppi á áhugaverðum tímum. Nú sé ég eftir því að hafa óskað mér þess. Talandi um áhugaverða tíma!"

Á áramótum ber margur kvíðboga í brjósti, lítur rústir einar, vonleysi og sorta framundan. Aðrir sjá nýja tíma og tækifæri, vonarbjarma við sjónarrönd. Við skulum leitast við að koma auga á hann og stefna eftir honum! Börnin smáu, sem hér voru borin til skírnar áðan, eru vonartákn og nýrra tíma! Guð blessi þau, heimili þeirra og fjölskyldur. Já, Guð blessi öll börn í landi hér. Í hverju barni er Guð að brosa til þín og segja þér að lífið, heimurinn á sér framtíð. En hvað gefum við þeim í vöggugjöf?

Ég var barn þegar hann pabbi minn kenndi mér þessa alkunnu, gömlu vísu:
„Margur girnist meir en þarf.
Maður fór að veiða skarf,
hafði fengið fjóra.
Elti þann fimmta en í því hvarf
ofan fyrir bjargið stóra."

Einhverjir fóru framúr sjálfum sér, og ofan fyrir. Og við vorum dregin með sem þjóð. Ísland hefur verið á forsíðum virtustu dagblaða heimsins og því haldið fram að þjóðin hafi farið á neyslufyllerí. Nú gjöldum við dýru verði græðgi og hroka undangenginna ára, og berumyngri skuldaklafa en nokkur önnur þjóð er bundin. Við vorum í hópi ríkustu þjóða heims og lifðum hátt. Öllu virtist vikið til hliðar nema nauðsynjum fjármagnsins, fátt virtist álitið heilagt nema rétturinn að græða.

Nú segja ýmsir þeir sem rýna í aðstæður undanfarinna missera að tveir þriðju hlutar þess fjármagns sem lánað var á heimsmarkaðnum á árinu 2007 hafi verið loftbólur einar. Loftbólur. Eða bara seld, lánuð, veðsett norðurljós? Einu sinni var hlegið að því að íslenskt skáld hefði selt útlendingum norðurljósin. Það var löngu fyrir útrásina, en þótti lýsa mikilli snilld. En þetta sama skáld, Einar Benediktsson, mælti þau heilræði sem aldrei má gleyma: „Gengið er valt, þar fé er falt, fagna skalt í hljóði. Hitt varð alltaf hundraðfalt, sem hjartað galt úr sjóði." Hver eru þau verðmæti sem hjartað geldur úr sjóði?

Afleiðingar hrunsins sem við horfumst nú í augu við gera miklar kröfur til okkar og munu gera um ókomin ár. Þjóðin er látin axla þungar byrðar. En hér felast líka tækifæri til að endurmeta og hugsa upp á nýtt tilgang auðsins, hinna efnislegu gæða, að spyrja út í siðgæðið og forgangsröðunina sem mótar þjóðfélag okkar og menningu. Ein mikilvægasta lexían gæti einmitt verið svarið við spurningunum: Hver var eiginlega tilgangur þessa gífurlega auðs sem við sáum vaxa án afláts og safnast á æ færri hendur? Og hvar er hugsýnin sem knýr okkur áfram nú?

Getum við sem þjóð og samfélag fundið framtíðarsýn aðra og víðari en þá að lágmarka skaðann af efnahagsfárinu? Eða verða engin sjónarmið tekin gild nema hagsmunir fjármagnsins, aflsmunir auðsins?

Svo er okkur líka mikilvægt að muna að við erum ekki ein í heiminum, Íslendingar. Við erum hluti alþjóðasamhengis, sem stundum er nefnt heimsþorpið. Ég þakka þeim mörgu sem þrátt fyrir áföll og erfiðleika hér heima hafa látið fé af hendi rakna til hjálparstarfs í fjarlægum löndum og þannig gera okkur kleyft að standa við skuldbindingar okkar gagnvart þróunarverkefnum og neyðaraðstoð meðal fólks sem býr við viðvarandi þrengingar, kreppu, óáran. Þeim megum við aldrei gleyma þó að kreppi hjá okkur um sinn. Neyð og hörmungar í fjarlægum löndum koma okkur við. Alþjóðasamfélagið stendur máttvana andspænis hörmungunum í Darfúr og Zimbabwe, sem virðast engan enda ætla að taka, þar sem lögleysið og harðýðgin vaða uppi. Sexþúsund börn eru neydd til hernaðar og ofbeldisverka í Darfúr! Og heimurinn horfir ráðþrota á. Hvers vegna fá ofbeldismennirnir einlægt að vaða uppi? Og nú tekur steininn úr með grimmdarverkunum á Gasasvæðinu, þeim skelfilega nornakatli haturs og hefnda. Við verðum öll að biðja, kalla og krefjast þess að vítahringur ofbeldisins rofni.

„Þar sem engar vitranir eru týnir fólk áttum," sagði Salómon konungur, gjarna talinn vitrastur allra valdhafa sögunnar. Orðskvið hans má líka þýða: „Þar sem engar hugsjónir eru glatast þjóðin." En svo bætir Salómon við:„En sá sem varðveitir lögmálið er sæll." (Orðsk. 29.18) Það er lögmálið sem Jesús dregur saman í kærleiksboðið: „Elska skaltu Drottinn, Guð þinn af öllu hjarta þínu, huga og mætti, og náunga þinn eins og sjálfan þig." Og í gullnu regluna: „Allt sem þér viljið að aðrir menn gjöri yður það skuluð þér og þeim gjöra." Án hugsjónar kærleikans, án umbreytandi afls umhyggjunnar, megnum við ekkert. Ef við höldum ekki í þá hugarsýn, viðmið og verðmæti hjartans, þá týnum við áttum og verðum stefnulaus reköld eigin hagsmuna, sjálflægni og sjálfsdýrkunar.

Við þurfum samstöðu, þjóðarsátt um endurreisn. Ekki Nýja Ísland hf ! Heldur endurheimt sjálfsvirðingar, sjálfsaga þjóðar er virðir og metur land sitt, sögu, tungu og menningu sem gerir okkur að þjóð meðal þjóða.

Við þurfum að endurheimta þá sameiginlegu samfélagssýn á Íslandi, sem byggir á umhyggju og þjónustu umfram allt, á virðingu og trausti, á ábyrgð og skyldu fremur en réttindum, á langtíma uppbygging samfélags fremur en skyndigróða til eigin hagsmuna fárra. Látum það móta viðhorf og stefnu, ekki síst gagnvart þeim öldruðu og sjúku, fötluðu og svo börnunum! Þau mega ekki verða fórnarlömb félagslegrar upplausnar vegna fjármálahrunsins. Láttu augu barnsins litla vera skriftaspegill þinn, spurning til þín hvað þú hefur lagt fram til góðs, til heilla öðrum, þeim sem í námunda við þig eru, samfélagi, framtíðinni.

Horfum ekki um öxl í reiði eða fram á veg með kvíða, heldur horfa í kringum okkur hér og nú í árvekni og umhyggju. Tökum öll höndum saman um að gera landið okkar betra, þjóðina sterkari til þjónustu við lífið og heiminn og jörðina, sem Guð gefur okkur.

Í einu ljóða sinna, sem út komu fyrir jól yrkir Þorsteinn frá Hamri um tímann:
„... Andvörpum ekki
um tvenna tíma
þótt unglingslegur
umbrotaþeyr líði hjá -

því þá er það hann!
í leit að nýjum, liðnum og verðandi
fagnaðarfundum."

Ég leyfi mér að deila með ykkur sögu sem ég heyrði í sumar um átjánda úlfaldann. Jú, það er saga af Bedúína nokkrum sem átti þrjá sonu og sautján úlfalda. Í erfðaskrá sinni ánafnaði hann helming úlfalda sinna elsta syninum, einn þriðja næstelsta syninum og einn níunda yngsta syninum. Svo dó faðirinn. Synirnir reyndu að fylgja fyrirmælum hans við að skipta úlföldunum milli sín. Þeir lentu í ógöngum, það er ekki auðvelt að skipta 17 úlföldum í helming, einn þriðja og einn níunda. Þeir fóru því og leituðu ráða hjá vitrum öldungi. Hann sagði: „Þetta er ekki flókið. Ég skal lána ykkur úlfaldann minn, hann verður átjándi úlfaldinn, og þá fáið þið hver um sig það sem faðir ykkar vildi." Og þannig varð það! Hvernig þá? Jú: Helmingurinn af 18 er 9. Þriðjungur er sex og níundi hlutinn er tveir, samtals 17. Svo tók öldungurinn úlfaldann sinn.

Vertu átjándi úlfaldinn! Það merkilega og mikilvæga við átjánda úlfaldann er að hann er boðinn fram af örlæti. Hann verður til þess að hnútar rakna og leysast, hann verður á einhvern hátt til þess að dæmi ganga upp. Heill samfélagsins snýst um annað og meir en hagfræði, arð, ávöxtun, hagvöxt. Það eru mikilvægari gildi og dýrmætari auðævi en þau sem reiknast í gengi og vísitölum, sem leggja þarf að mörkum samfélagsins ef vel á að vera.

Við fórum með æðruleysisbænina hér áðan. Æðruleysisbænina þekkja margir, hún er ótal mörgum haldreipi og leiðarsteinn í átökum við veikleika og ósigra. Bænin er mikilvægasta hlutverk kirkjunnar, hins kristna samfélags og kristinna einstaklinga. Bænin allt frá því móðirin felur barn sitt Guði í bæn þegar hún veit fyrst til þess í lífi sínu, já, og svo í öllum atvikum og aðstæðum lífsins. Bænin Faðir vor, er dýrmætust allra bæna, bænin af vörum frelsarans sjálfs, sem signir lífið allt og felur það þeim milda mætti sem birti sjálfan sig í Jesú Kristi. Bænin um daglegt brauð, um fyrirgefningu, um frelsun frá illu, um sigur hins góða vilja og valds í heiminum, samfélaginu, og hjarta sérhvers manns. Sú bæn er einingarband samfélagsins sem bærist eins á vörum barnsins og í hjarta gamalmennisins, og er hverjum manni traustur förunautur í önn og átökum dagsins.

Látum bæn, blessun og kærleika til Guðs og manna varða veginn til framtíðar! Í hverri sóknarkirkju um land allt er beðið fyrir landinu og landsins börnum öllum. Við umlykjum hvert annað bænarörmum fyrir augliti Guðs. Bænin er ómetanleg orkulind til góðs og blessunar á þessum alvarlegu reynslutímum. Þar er og beðið fyrir stjórnvöldum, fyrir forseta, ríkisstjórn, alþingi, dómstólum og sveitastjórnum. Í fyrirbæn fyrir grunnstofnunum samfélagsins er fólgin ásetningur, köllun að vinna því vel, og styðja þau sem kölluð eru til forystu í málum okkar með kærleika og gagnrýnni, heilli og hreinskiptinni samstöðu.

Andspænis ósigri, óvissu og ranglæti skulum við ekki missa móðinn, heldur rísa upp og standa með því sem er rétt og satt, horfast í augu við framtíðina með hugrekki, friði og gleði, og takast á við vandkvæðin sem á vegi verða með þolgæði og þrautseigju og trú. Guð gefi okkur æðruleysi, kjark og vit til þess í frelsarans Jesú nafni.

Fyrirsögnin er frá Henrý Þór sem er óborganlegur að venju: